Dylemat nr 3 z listy: ,,Miłość i uprzedzenie’’

Na rodzinnej uroczystości poznajesz nowego partnera swojej bratanicy. Okazuje się, iż jest to Twój pacjent - Piotr, który choruje na schizofrenię paranoidalną (obecnie znajduje się w remisji - nie występują omamy i halucynacje). Psychoterapia jest uzupełnieniem leczenia farmakologicznego mężczyzny. Pracę z pacjentem prowadzisz w nurcie poznawczo-behawioralnym. Celem terapii jest m.in.: poprawienie ogólnego poczucia dobrostanu mężczyzny, poprawa jego codziennego funkcjonowania, poprawa wglądu, zmiana zniekształceń poznawczych i przekonań, które wpływają na niewłaściwą percepcję lub interpretację zdarzeń, co z kolei skutkuje podejmowaniem zachowań dezadaptacyjnych. Podczas uroczystości Ty, a także pacjent zachowujecie dyskrecję - nie ujawniacie faktu, że się znacie, jednak znając historię życia pacjenta odczuwasz napięcie i lęk o dobro swojej bratanicy. Nawroty choroby zdarzają się rzadko, ale kiedy następują Piotr ma bardzo silne urojenia (o tematyce prześladowczej, podsłuchiwania, śledzenia). Podczas ostatniego nawrotu choroby, w obawie o własne życie, uciekła od niego była żona z córką. Wiesz, że pacjent ma trudności z kontrolowaniem swoich zachowań, a niewiedza otoczenia o chorobie mężczyzny oraz o jej specyfice może przyczynić się do nieadekwatnych/ błędnych zachowań, które mogą być tragiczne w skutkach, dlatego tak istotna jest wiedza na temat choroby, aby otoczenie miało możliwość pomocy mężczyźnie w opanowaniu ew. nawrotu choroby. Nie wiesz co należy zrobić w tej sytuacji, żeby zachować się profesjonalnie oraz by uchronić niezależność decyzji swojej bratanicy, ponieważ pacjent na jednej z sesji powiedział Ci, że w najbliższym czasie oświadczy się swojej nowej partnerce, jednak nie zamierza jej informować o swojej chorobie

• Na czym polega dylemat?

Psycholog nie wie czy ma utrzymać poufność informacji uzyskanych od pacjenta (tajemnicę zawodową) czy poinformować swoją bratanicę, w trosce i obawie o niezależność decyzji kobiety, że mężczyzna jest jego/jej pacjentem i nie mówi kobiecie czegoś istotnego o sobie. Co więcej, bycie w podwójnej relacji z pacjentem może naruszać prawa klienta i jest postępowaniem niezgodnym z kodeksem etyczo-zawodowym, jednak zakończenie terapii spowoduje utratę przez pacjenta licznych korzyści płynących z leczenia, natomiast dla terapeuty zakończenie pracy z mężczyzną oznacza utratę korzyści finansowych.

• Przypuszczalne rozwiązania, którymi są zainteresowane strony:

1. Pacjent

Utrzymanie przez psychologa tajemnicy zawodowej, kontynuowanie terapii, zachowanie dyskrecji, utrzymanie poufności, autonomii i niezależności swoich decyzji, utrzymanie statusu quo.

2. Rodzina/ bratanica

Rodzina jest ze sobą bardzo związana, darzy siebie wzajemnym zaufaniem i chce, aby wszyscy jej członkowie byli szczęśliwi i bezpieczni. Bratanica jest zainteresowana dłuższą znajomością z nowo poznanym mężczyzną.

3. Psycholog

Psycholog chce zakończyć prowadzenie terapii pacjenta, przez nowy czynnik zewnętrzny tj. bycie z pacjentem w relacji prywatnej oraz chce, aby mężczyzna sam poinformował bratanicę/ swoją nową partnerkę o chorobie, po to by umożliwić kobiecie podjęcie świadomej, własnej, niezależnej decyzji dot. dalszej relacji z pacjentem oraz by mogła być dla niego prawdziwym wsparciem w leczeniu.

• Czyje i jakie dobro jest zagrożone:

1. Pacjent

Utrata wszelkich korzyści, które uzyskiwał podczas terapii, ryzyko utraty relacji z nową partnerką na skutek uprzedzeń społecznych dot. schizofrenii, stygmatyzacja - nadanie etykiety pacjenta/ osoby chorej psychicznie, a także ryzyko całkowitego przerwania leczenia w związku z utratą zaufania do psychologów, co w konsekwencji może być przyczyną pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego mężczyzny i nawrotu choroby.

2. Rodzina/ bratanica

Bratanica może stracić nowego partnera oraz doświadczyć cierpienia związanego z ujawnieniem choroby mężczyzny. Z kolei trwanie, w niewiedzy, w relacji z mężczyzną może być niebezpieczne dla zdrowia fizycznego i psychicznego kobiety - w sytuacji, gdy np. wystąpi u mężczyzny ostry nawrót choroby kobieta, nie mając podstawowej wiedzy o chorobie, nie wiedziałaby co się dzieje i co powinna zrobić. Rodzina mogłaby wtedy żywić do psychologa urazę, żal, obwiniając go o cierpienie kobiety.

3. Psycholog
Nieuzasadnione złamanie tajemnicy zawodowej może skutkować utratą zaufania społeczeństwa, w którym znajdują się jednostki, które w przyszłości, mimo potrzeby i doświadczanych trudności, nie zdecydują się skorzystać z pomocy psychologa z powodu licznych obaw. Ponadto, złamanie przez psychologa zasad, standardów zawodowych może uniemożliwić mu dalsze codzienne funkcjonowanie i rzetelną pracę zawodową; psycholog może wątpić w swoje kompetencje, a także zastanawiać się nad słusznością wyboru swojego zawodu. Co więcej, psycholog może utracić zaufanie swojej rodziny, uwzględniając ich uprzedzenia dot. osób chorych psychicznie, gdyby dowiedzieli się o wpuszczeniu do rodziny takiej osoby, z którą psycholog jest w relacji zawodowej.

• Kontekst sytuacyjny i społeczno- kulturowy:

Znaczna część naszego społeczeństwa odbiera chorych psychicznie w sposób negatywny, uprzedzony, odwołując się do krzywdzących, stygmatyzujących stereotypów. Niestety, pomimo popularyzacji wiedzy na temat chorób psychicznych oraz coraz większej akceptacji dla leczenia psychiatrycznego postawa społeczeństwa nie zmienia się. Na kształtowanie negatywnego obrazu osób chorych psychicznie znaczący wpływ mają środki masowego przekazu, które często przekazują opinii publicznej nierzetelne, a nawet i błędne informacje dot. przebiegu, konsekwencji i leczenia chorób psychicznych. Informacje te oczywiście nie spełniają funkcji psychoedukacyjnej, a co gorsza przyczyniają się do coraz większej stygmatyzacji osób chorych psychicznie oraz ich rodzin (tzw. piętno udzielone). W opinii publicznej często pojawiają się również stwierdzenia, które (wprost lub pośrednio) obwiniają rodzinę za chorobę psychiczną jednego z jej członków. Społeczeństwo dyskryminuje jednostki chore psychicznie, a także unika wchodzenia z nimi w relacje społeczne, odbierając im możliwość funkcjonowania w społeczeństwie. Sieć społeczna osób przewlekle chorych psychicznie jest bardzo uboga- najczęściej ogranicza się jedynie do członków najbliższej rodziny, terapeutów i innych pacjentów poznanych w placówkach rehabilitacyjnych.

• Procedury rozwiązania problemu/ przypisy prawne:

1. Kodeks Karny

Art. 266 § 1 k.k. Kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

2. Deklaracja Zasad Etycznych Europejskiego Stowarzyszenia Psychoterapii (EAP)

Zasada 4: Dyskrecja

Zasada generalna: ,,Psychoterapeuci zobowiązani są w pierwszym rzędzie szanować poufność informacji, otrzymanych od klientów w trakcie pracy psychoterapeutycznej. Ujawniają takie informacje wyłącznie za zgodą danej osoby (lub jej upoważnionego reprezentanta), poza takimi niezwykłymi sytuacjami, w których nieujawnienie informacji wiązałoby się z wyraźnym niebezpieczeństwem dla tej osoby lub dla innych. Zgodę na ujawnienie informacji w normalnym trybie osoba zainteresowana udzielałaby na piśmie.

3. Kodeks Etyczny Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego

Rozdz. 3. Prawa odbiorcy

Art. 12. Prawo odbiorcy do wysokiej jakości działań psychologicznych

12.1.a. Psycholog jest wrażliwy na sytuację wystąpienia konfliktu ról i konfliktu interesów. W miarę możliwości unika konfliktów w obrębie pełnionych przez siebie ról. W szczególności nie podejmuje się działań zawodowych wobec osób bliskich emocjonalnie, co do których istnieje zagrożenie, że wpłynie to na jakość tych działań. Psycholog nie podejmuje kontaktów seksualnych z odbiorcą w trakcie trwania działań i w czasie utrzymywania relacji profesjonalnej.

Rozdz. 4. Prawa psychologa

Art. 15. Prawo psychologa do odmowy wykonania czynności zawodowych

Psycholog ma prawo do odmowy wykonania czynności zawodowych, w szczególności, jeśli uzna, że okoliczności zewnętrzne lub wewnętrzne znacznie utrudniają lub uniemożliwiają ich rzetelne wykonanie.

4. Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów (w wersji z 2001 roku - nie obowiązuje, na początku czerwca 2020 nastąpiło udostępnienie opinii publicznej Raportu z badania przekonań środowiska psychologów na temat nowej ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów: https://www.ozzp.org.pl/images/do-pobrania/Raport-OZZP-Badanie-przekonan-srodowiska-psychologow-na-temat-usatawy-o-zawodzie-psychologa-i-samorzadzie-zawodowym-psychologow.pdf ).

Art. 14. 1.Psycholog ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji
związanych z klientem, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.
2. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie.
3.Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy:
1) poważnie jest zagrożone zdrowie, życie klienta lub innych osób;
2) tak stanowią ustawy.

• Możliwe rozwiązania dylematu:

1. Psycholog podejmuje decyzję o rezygnacji z dalszego prowadzenia terapii pacjenta. Na kolejnej planowej sesji psycholog rozmawia z pacjentem o konieczności zakończenia ich współpracy, zachęcając pacjenta do kontynuowania terapii z innym, poleconym przez siebie specjalistą. Psycholog stara się również namówić pacjenta, aby powiedział swojej nowej partnerce o chorobie, wyjaśniając mężczyźnie, że wsparcie osób bliskich pomoże mu efektywniej radzić sobie z chorobą.

2. Przed kolejną sesją z pacjentem psycholog konsultuje się ze swoim superwizorem i/lub z obiektywnym, bezstronnym, doświadczonym specjalistą, aby wspólnie z nimi poddać ocenie zaistniała sytuację oraz rozważyć co należy, aby postąpić zgodnie z kodeksem etycznym i prawem. Na podstawie wniosków z konsultacji psycholog podejmie decyzję czy poinformuje bratanicę o chorobie jej nowego partnera.

3. Psycholog, znając zamiary pacjenta w stosunku do swojej nowej partnerki, kierując się dobrem swojej bratanicy, a zatem i rodziny, radzi kobiecie, żeby zastanowiła się czy jest gotowa zaangażować się w dłuższą znajomość z partnerem, gdyż był on jego/ jej pacjentem i cierpi na schizofrenię paranoidalną.

• Możliwe konsekwencje powyższych rozwiązań:

Ad. 1. Pacjent wciąż może nie chcieć poinformować partnerki o chorobie oraz może nie chcieć kontynuować swojej terapii z innym terapeutą, uważając, że dla dobra bratanicy psycholog zrobi wszystko by go ,,wyleczyć’’, więc usilnie może napierać na kontynuowanie z nim współpracy. Z drugiej strony, pacjent może całkowicie zrezygnować z leczenia terapeutycznego, uważając, że psycholog ujawni wszystkie informacje uzyskane podczas sesji, a także sądząc, iż wszyscy specjaliści nie utrzymują tajemnicy zawodowej, zatem nie można im ufać.

Ad. 2. Działania, które zostaną podjęte po konsultacjach psychologa z obiektywnymi specjalistami, mogą przynieść różne negatywne konsekwencje dla pacjenta np.: konieczność rozpoczęcia terapii z innym specjalistą, zmiana jego status quo, utrata partnerki, pogorszenie stanu psychicznego, nasilenie poczucia stygmatyzacji, deprecjonowania itp., jednak pozwolą uniknąć konfliktu ról psychologa oraz będą najbardziej zgodne z kodeksem etycznym.

Ad. 3. Bratanica uzyska możliwość zadecydowania o dalszych losach relacji z partnerem; będzie mogła podjąć w pełni świadomą decyzję, a psycholog zyska jej większe zaufanie i wdzięczność. Stan zdrowia psychicznego mężczyzny może się pogorszyć, gdyby kobieta wycofała się z relacji z nim na skutek swoich uprzedzeń i stereotypów powielanych przez społeczeństwo. Z drugiej strony, kobieta może stać się dla niego nieocenionym wsparciem, gdy zdecyduje się pomóc mężczyźnie w radzeniu sobie z chorobą.

Trudno mi powiedzieć, jaką decyzję bym podjęła. Mam nadzieję, że grono dyskutantów podzieli się swoimi odczuciami i opiniami w nawiązaniu do przedstawionego przeze mnie dylematu.

Zapraszam do dyskusji!

Natalia Madziarz