Dylemat własny "Wdrożenie procedury Niebieskiej Karty "

 

Jesteś psychologiem pracującym w ośrodku pomocy społecznej. Do Twojego gabinetu przychodzi niepełnoletnia dziewczynka. Została ona objęta wsparciem psychologicznym na skutek zgłoszenia przez jej szkolną wychowawczynię zauważalnego u dziewczynki obniżenia nastroju i motywacji do nauki oraz pogłębiającego się izolowania od rówieśników. Jako psycholog, podejmujesz odpowiednie działania, aby nawiązać relację z dzieckiem, właściwie zdiagnozować obszar problemowy i dopasować metody dalszej pracy, która ma na celu poprawę samopoczucia dziecka oraz wypracowanie z nim konstruktywnych sposobów radzenia sobie z emocjami i doświadczanymi trudnościami. Podczas kolejnej konsultacji otrzymujesz niepokojące sygnały, którymi są płacz dziecka i widoczne symptomy zdenerwowania. Dziewczynka opowiada o trudnej sytuacji, która miała miejsce u niej w domu w ciągu ostatniego tygodnia, a także o innych, wcześniejszych, podobnych sytuacjach, o których nigdy do tej pory nie wspominała. Z udzielonych przez nią informacji wynika, że przynajmniej kilkukrotnie ojciec krzyczał na nią i wyzywał ją, stosując obraźliwe określenia i przekleństwa oraz przynajmniej raz szarpnął ją i uderzył w ramię. Na podstawie tych informacji oraz obserwowanych reakcji emocjonalnych dziewczynki przypuszczasz, że ojciec stosuje wobec niej przemoc. Znając historię rodziny, wiesz, że rodzice nie są przychylni ośrodkowi pomocy społecznej oraz niechętnie zgodzili się na terapię ich dziecka. Z każdą kolejną konsultacją budowała się coraz większa relacja terapeutyczna z dzieckiem i jako psycholog zauważyłeś/aś, że zachodzą pozytywne zmiany w samopoczuciu i funkcjonowaniu dziecka. Na podstawie Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Kodeksu postępowania karnego, Konwencji o prawach dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych oraz Kodeksu etycznego psychologa PTP (Artykuł 7. Odpowiedzialność, 7.2. Psycholog uznaje, że jego działania wobec osoby mogą mieć wpływ na jej otoczenie; stara się przewidzieć zarówno krótko- jak i  długofalowe skutki swoich działań i przyjmuje za nie odpowiedzialność. Psycholog dba o to, aby jego działania nie podważały zaufania społecznego do psychologii i psychologów. Jest świadomy wysokich wymagań społecznych dotyczących przedstawicieli zawodów zaufania publicznego)., zobowiązana/y jesteś do wszczęcia postępowania NK w sytuacji powzięcia informacji o podejrzeniu przemocy. Zdajesz sobie sprawę, że wdrożenie procedury Niebieskiej Karty może stanowić poważne ryzyko utraty wypracowanej relacji terapeutycznej z dzieckiem, a rodzice mogą zdecydować o przerwaniu przez dziecko terapii. Procedura NK ma bowiem charakter działania interwencyjnego i dyrektywnego, a zastosowanie takich działań w pracy psychologa z klientem (niezależnie od jego wieku) przeważnie wpływa znacząco na zmianę charakteru relacji pomiędzy osobą udzielającą wsparcia a osobą, która z tego wsparcia korzysta. Wdrożenie procedury NK nie wymaga zgody osoby, co do której istnieje podejrzenie, że doświadcza przemocy.   

Na czym polega dylemat?   

W zaistniałej sytuacji pojawia się u niego konflikt zobowiązań. Z jednej strony jest klientka – niepełnoletnia dziewczynka, która w zaufaniu opowiedziała psychologowi o doświadczanych przez siebie trudnościach, przy czym ani ona, ani jej rodzice nie mają świadomości możliwych konsekwencji i dalszego przebiegu działań podejmowanych w ramach procedury NK. Procedura Niebieskiej Karty zakłada wsparcie osób wobec których istnieje podejrzenie, że wobec nich stosowana jest przemoc przez osobę/osoby zamieszkałe w tym samym gospodarstwie domowym. W te działania włączone są również inne instytucje – policja, szkoła, sąd rodzinny, którym głównym zadaniem jest ochrona osoby dotkniętej przemocą i wdrożenie działań mających przeciwdziałać występowaniu przemocy w rodzinie. Procedura Niebieskiej Karty w poszczególnych etapach szczegółowo opisuje jakich działań i jakich efektów można się spodziewać, jednak z praktycznego punktu widzenia procedura Niebieskiej Karty budzi wiele wątpliwości, również wewnątrz ośrodków pomocy społecznej, a wątpliwości te potęgują dylemat psychologa o zasadności jej wdrożenia.   

Z drugiej strony zaś na psychologu spoczywają zobowiązania pracownika ośrodka pomocy społecznej i obywatela, zgodnie z którymi powinien on wszcząć procedurę Niebieskiej Karty w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie.   

Czyje i jakie dobro/wartości/interesy są tu zagrożone oraz czym są zagrożone?   

Zagrożone jest życie i bezpieczeństwo dziecka, obawiasz się, że nie wdrażając procedury Niebieskiej Karty, ryzykujesz utratą życia i zdrowia dziecka, gdyż przemocowe zachowania ojca, o których dziewczynka Ci opowiedziała, mogą się powtarzać. Ponadto obawiasz się, że ojciec w reakcji na wszczętą procedurę może skrzywdzić dziecko, stosując przemoc psychiczną i/lub fizyczną w ramach kary. Zobowiązana/y jednak jesteś do wszczęcia postępowania NK w sytuacji powzięcia informacji o podejrzeniu przemocy. W sytuacji, gdy klientem jest dziecko, wobec którego psycholog ma podejrzenie, że doświadcza ono przemocy ze strony któregoś z rodziców – prawdopodobne jest, że rodzic lub obydwoje rodzice, czując się zagrożeni negatywną oceną lub nawet oskarżeni (choć NK de facto nie jest oskarżeniem o przemoc), zareagują obronnie, przerywając współpracę z psychologiem, możliwe, że nawet oskarżając psychologa (przed nim samym i/lub jego przełożonymi w ośrodku pomocy społecznej) o kłamstwo czy złą interpretację słów dziecka. Należy również zaznaczyć, że w związku z tym, że do procedury NK zapraszane są inne instytucje, narażone jest również dobre imię rodziny w oczach sąsiadów (dzielnicowy ma obowiązek wejść w środowisko w pełnym umundurowaniu, może przeprowadzić wywiad środowiskowy z najbliższymi sąsiadami, psycholog/pedagog szkolny może zaprosić dziecko na rozmowę, może również powziąć informację od nauczycieli z którymi dziecko ma lekcje, procedurę NK prowadzi jednostka pomocy społecznej, która może nadal kojarzyć się w Polsce z „opieką”, która daje zasiłki „patologii”). U dziecka sytuacja ta może pogłębić poczucie zagubienia, konfliktu lojalności między byciem lojalnym wobec rodziców a byciem lojalnym wobec psychologa. Lojalność dziecka wobec psychologa może się wykształcić w wyniku nawiązanej pozytywnej relacji i może ona zobowiązywać dziecko do okazywania psychologowi życzliwości i pozytywnego wypowiadania się o nim, jako o osobie, którą polubiło i której zaufało, co może być dla dziecka bardzo obciążające emocjonalnie w przypadku negatywnych komentarzy i reakcji rodziców na wszczętą przez psychologa procedurę NK. Ponadto, w sytuacji omawianego dylematu zagrożone jest także poczucie kompetencji i dobre imię samego psychologa – z uwagi na możliwe oskarżenia, jakie mogą paść pod jego adresem ze strony rodziców dziecka czy nawet samego dziecka, które może poczuć się „zdradzone”. Z uwagi na to, że dalszym rozpatrywaniem wszczętej procedury NK zajmują się inni pracownicy struktury ośrodka pomocy społecznej, psycholog traci kontrolę nad sytuacją. Istnieje też ryzyko, że w przypadku wystąpienia w tej rodzinie w przyszłości jakichś trudności, nie zwrócą się oni już po pomoc, bo będą obawiali się ponownych zarzutów o niewłaściwe postępowanie.   

Jakim rozwiązaniem przypuszczalnie zainteresowane są strony?   

1.    Psycholog uzupełnia kwestionariusz Niebieskiej Karty i przekazują sprawę do Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie: 

Krótkoterminowe konsekwencje: psycholog podejmuje działania zgodnie z prawem, następuje utrata relacji z dzieckiem, rodzice w odwecie zabierają dziecko z terapii, brak kontaktu z dzieckiem i z jego rodziną. Być może dziecko doświadczy kolejnej formy przemocy ze strony ojca, który otrzyma informacje, że została rozpoczęta procedura NK. 

Długoterminowe konsekwencje: rodzice mając takie doświadczenie, mogą oporować za każdym razem, kiedy dziecko będzie chciało ponownie podjąć spotkania z psychologiem. Rodzina może zostać zaproszona na grupę roboczą, do miejsca zamieszkania może udać się policjant, przez okres monitoringu sytuacja w rodzinie może być inna, sprawca przemocy może być bardziej czujny i ostrożny. Procedura Niebieskiej Karty jest jednym z pierwszych kroków do podjęcia działań wobec przemocy w rodzinie.  

2.    Psycholog nie zgłasza sprawy, nie podejmuje działań, nie uzupełnia kwestionariusza Niebieskiej Karty 

Krótkoterminowe konsekwencje: dziecko może uczestniczyć w cotygodniowych spotkaniach z psychologiem, psycholog może kontynuować współpracę i budowanie więzi z dzieckiem. 

Długoterminowe konsekwencje: zagrożone jest bezpieczeństwo i zdrowie dziecka, w rodzinie nie zmienia się nic, nie ma możliwości wdrożenia planu wsparcia rodziny, zapewnienia ochrony dziecku. 

Dziecko chciałoby nadal uczęszczać na konsultacje do psychologa. Chciałoby też mieć dobre relacje z rodzicami, dobrze czuć się w swoim domu.   

Psycholog chciałby kontynuować współpracę z dzieckiem.   

Rodzice chcieliby, aby psycholog wypracował z ich dzieckiem pozytywne zmiany w jego samopoczuciu i funkcjonowaniu – możliwe, że bez aktywnego angażowania ich w działania terapeutyczne.   

Przepisy, które da się w tym przypadku zastosować.   

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.   

Art. 19.   

1. Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodzica(ów), opiekuna(ów) prawnego(ych) lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem.   

2. Tego rodzaju środki ochronne powinny obejmować, tam gdzie jest to właściwe, skuteczne przedsięwzięcia w celu stworzenia programów socjalnych dla realizacji pomocy dziecku oraz osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem, jak również innych form działań prewencyjnych dla ustalania, informowania, wszczynania i prowadzenia śledztwa, postępowania, notowania wymienionych wyżej przypadków niewłaściwego traktowania dzieci oraz tam, gdzie jest to właściwe – ingerencję sądu.   

USTAWA z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie   

Art. 9d.   

4. Wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” następuje przez wypełnienie formularza „Niebieska Karta” w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie.   

Art. 12.   

Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy wobec członków rodziny, powinny niezwłocznie zawiadomić o tym Policję lub prokuratora.   

Kodeks postępowania karnego   

Art. 304.   

§1. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Przepisy art. 148a oraz art. 156a stosuje się odpowiednio.   

Kodeks etyczny psychologa PTP (z dnia 2 grudnia 2018 r.) – nowy   

Art. 7. Odpowiedzialność   

7.2. Psycholog uznaje, że jego działania wobec osoby mogą mieć wpływ na jej otoczenie; stara się przewidzieć zarówno krótko- jak i długofalowe skutki swoich działań i przyjmuje za nie odpowiedzialność. Psycholog dba o to, aby jego działania nie podważały zaufania społecznego do psychologii i psychologów. Jest świadomy wysokich wymagań społecznych dotyczących przedstawicieli zawodów zaufania publicznego.   

Art. 14.   

Prawo psychologa do zachowania tajemnicy zawodowej   

Psycholog ma prawo do zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem czynności zawodowych. Wyjątki od tej reguły określają przepisy prawa powszechnego.   

Art. 11.   

Pkt. 11.1. 1. Odbiorca ma prawo do ochrony oraz poszanowania poufności i prywatności.   

Pkt. 11.2.b. Tajemnica zawodowa może zostać uchylona, jeśli istnieje poważne zagrożenie życia lub zdrowia osób, lub gdy tak stanowią przepisy prawa powszechnego.   

Określenie możliwych konsekwencji działań jest trudne do ustalenia, wszystko zależy jak przebiegnie sama procedura NK. Przykładowo, jeśli zostanie spisana Kwestionariusz Oceny Ryzyka (kwestionariusz uzupełniany przez pracownika socjalnego na prośbę przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego w związku z powzięciem informacji o podejrzeniu stosowanie przemocy w rodzinie) w której pracownik socjalny wskaże, że nie ma przesłanek do wszczęcia procedury Niebieskiej Karty, ponieważ w rodzinie nie występuje przemoc, dziecko może mieć poczucie porzucenia, że nawet instytucje pomocowe już mu nie pomogą, rodzice mogą czuć się bezkarnie i stosować dalej przemoc. Dziecko może zakwestionować, że to co czuł jako przemoc, wcale nie jest przemocą, więc zwątpi w siebie, co może doprowadzić do innych nadużyć ze strony innych ludzi w dalszych etapach rozwoju. Jeśli procedura zostanie przeprowadzona w sposób profesjonalny dziecko może doświadczyć zrozumienia i ochrony ze strony innych, że ma prawo głosu, że ojciec nie jest bezkarny, być może ojciec zostanie zmotywowany do podjęcia terapii, a to może poprawić ogólne funkcjonowanie całej rodziny. Krótkoterminowo w związku z tym, że „ktoś się interesuje rodziną” ojciec będzie się miał na baczności i zaprzestanie stosowania przemocy. Ojciec może zauważyć, że bez stosowanie przemocy w rodzinie jest inaczej – lepiej.   

W optymalnym scenariuszu rozwiązania powyższego dylematu, psycholog po spisaniu kwestionariusza Niebieskiej Karty podejmuje szereg działań monitorujących oraz wspierających prace zespołu ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz wskazuje obszar rodzicom dziecka, w którym przerwanie terapii mogłoby negatywnie wpłynąć na rozwój ich dziecka.   

Zapraszam do dyskusji

 Zuzanna Michalak 

Dylemat własny "Podejrzenia matki"

Do psychologa zgłosiła się pacjentki z powodu przeciążenia sytuacją rodzinną wynikającą z braku porozumienia między córką pacjentki a jej partnerem. Do tej pory odbyły się 4 spotkania. Pacjentka lat 35 jest cztery lata po rozwodzie. Córka nie ma kontaktu z ojcem biologicznym ponieważ opuścił on pacjentkę, gdy ta była w ciąży. Pacjentka od roku ma nowego partnera – Michała. Kilka razy, gdy pacjentka musiała dłużej zostać w pracy Michał odebrał dziewczynkę z przedszkola i prowadził do domu, gdzie czekali na powrót mamy z pracy.  Pacjentka opowiada, że jej 4 letnia córka bardzo nie lubi się z Michałem. Dziewczynka była bardzo zazdrosna o mamę. Gdy spotykali się we trójkę często odciągała mamę od Michała wyraźnie pokazując, że nie chce spędzać z nim czas.

Ostatnio córka według pacjentki „przechodzi samą siebie” ponieważ na widok Michała wpada w histerię, krzyczy, bije się po głowie. Czasami potrafi pół dnia siedzieć w kącie i nie pozwala do siebie podchodzić. W nocy kilka razy zdarzyło się, że dziewczynka budziła się z krzykiem. Pani w przedszkolu zwróciła uwagę pacjentce, że dziewczynka od jakiegoś czasu nie angażuje się w zabawy z rówieśnikami. 

Pacjentka opowiadała, że Michał jest cudownym partnerem, który „toleruje te dziecinne wybryki” i uspokaja, że da córce tyle czasu ile potrzebuje na akceptację. Pacjentka uważa, że córce ciężko zrozumieć, że już nie poświęca jej 100% uwagi i ktoś jeszcze jest ważny w jej życiu. Psycholog zalecał pacjentce by przemyślała rozpoczęcie terapii rodzinnej. Pacjentka jednak stwierdziła, że Michał nie wie, że zgłosiła się ona do psychologa i wątpi, by był chętny. Obawiała się, że Michał zdenerwuje się na nią, że opowiada komuś o ich problemach. Michał bardzo cenił sobie prywatność. Gdy kiedyś usłyszał, że opowiedziała o ich sprzeczce mamie to potem bardzo długo się na nią gniewał. Pacjentka nie chciałaby go zawieść.  

Na ostatnim spotkaniu pacjentka przyszła w pogorszonym humorze. Po dłuższym milczeniu powiedziała,  że od jakiegoś czasu zauważyła, że jej córka bawi się zabawkami w wyraźnie seksualny sposób lecz ignorowała to. Wczoraj wieczorem pacjentka zauważyła obtarcia w okolicach intymnych dziewczynki, a gdy się jej zapytała co się stało, córka odpowiedziała jej z płaczem, że to po zabawie z Michałem. Jednak według pacjentki do tych obtarć mogło dojść z różnych powodów, nawet podczas niewinnej zabawy ruchowej i to nie jest żaden dowód. Dodatkowo od samego początku dziewczynka płakała lub denerwowała się, gdy rozmawiały o Michale wyraźnie pokazując, że wolałaby, żeby nie było go w ich życiu. Pacjentka przez to nie wie czy wierzyć dziewczynce. Pacjentka uważa, że dzieciom często zdarza się nie mówić prawdy i wymyślać.  

Psycholog zaczyna podejrzewać, że prawdziwym powodem wizyty u psychologa było podejrzenie matki o wykorzystaniu seksualnym jej córki przez Michała. Psycholog mówi o tym pacjentce lecz ta gwałtownie zaprzecza. Ze względu na opisane wcześniej pogorszone funkcjonowanie dziecka psycholog proponuje rozmowę z dziewczynką oraz namawia matkę, by ta przemyślała zawiadomienie policji, lecz pacjentka odmówiła. Cała we łzach powiedziała, że Michał jest cudownym mężczyzną i to niemożliwe żeby coś takiego się wydarzyło. Psycholog poinformował również, że jest zmuszony zawiadomić o dokonanym przestępstwie, na co pacjentka oburzyła się, że zawarli w kontrakcie poufność i nie życzy sobie, by o jej prywatnych sprawach z kimkolwiek rozmawiał. Pacjentka wyszła zdenerwowana i nie umówiła się na następne spotkanie. Co powinien zrobić psycholog? 

Na czym polega dylemat? 

Psycholog  musi zdecydować co zrobić z podejrzeniem dotyczącym wykorzystania seksualnego osoby małoletniej. Czyn ten według kodeksu karnego jest czynem zabronionym i podlegającym karze - Polski Kodeks Karny zabrania czynów seksualnych z małoletnimi pod groźbą kary. Określone są one w rozdziale XXV Kodeksu Karnego - ”Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności”. W sytuacji podejrzenia wystąpienia przestępstwa ściganego z urzędu istnieje prawny obowiązek zgłoszenia go. 

Z drugiej strony psychologa łączył z pacjentką kontrakt, którego postawą było zachowanie poufności – wszelkie informacje uzyskane dotyczące osoby pacjenta oraz innych osób, o których pacjent mówi psycholog musi chronić. Pacjentka zaufała psychologowi wierząc, że wszystko o czym mówią zostaje między nimi. Gdy psycholog poinformował pacjentkę o obowiązku zgłoszenia przestępstwa ta nie wyraziła zgody na zgłoszenie sprawy. Sprawę komplikuje fakt, że pacjentka nie pojawiła się na następnej terapii.  

Strony dylematu, zagrożone interesy i wartości: 

Psycholog chce być lojalny wobec swojej pacjentki, która wyraźnie odmówiła złożenia zawiadomienia o popełnionym czynie. Pacjentka zgłosiła się do niego z problemem i dobro pacjentki jest dla niego najwyższą wartością. Dodatkowo psycholog podejrzewa, że Michał podstępem zmanipulował pacjentką tak, by ta nie miała wątpliwości w jego szczerość. Jednak pacjentka zgłosiła się na terapię zmartwiona sytuacją córki i choć zaznaczyła, że w to nie wierzy opowiedziała o wątpliwych sytuacjach związanych z jej córką i Michałem. Dodatkowo psycholog na podstawie swojej wiedzy wie, że w procesie ujawniania przez dziecko prawdy ważny jest stosunek rodzica (jego wsparcie, wiara w zaistniałą sytuację). Niewspierające reakcje rodziców mogą powodować zahamowanie procesu ujawienia. Dziewczynka nie ma kontaktu z biologicznym ojcem więc jedyną osobą, od której może dostać wsparcie jest jej matka. Psycholog ma przypuszczenia, że gdyby mama nie martwiła się córką to nie zgłosiłaby się do niego o pomoc.  

 Z drugiej strony psycholog ma podejrzenie, że osoba małoletnia jest krzywdzona i ma prawny obowiązek zgłosić przestępstwo. Bierze pod uwagę, że nie złożenie zawiadomienia o czynie karalnym podlega karze. 

Wymagania kodeksowe i prawne: 

1)    KODEKS KARNY Rozdział  XXV Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności àhttps://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-karny-16798683/roz-25 

Art. 197.

§ 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. 

§ 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.  

 ART. 200 [Seksualne wykorzystanie małoletniego] 

§  1.  

Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.​ 

Art. 240 k:  [Karalne niezawiadomienie o przestępstwie] 

§ 1. Kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118, art. 118a, art. 120-124, art. 127, art. 128, art. 130, art. 134, art. 140, art. 148, art. 156, art. 163, art. 166, art. 189, art. 197 § 3 lub 4, art. 198, art. 200, art. 252 lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 

• Niezawiadomieniu o popełnieniu czynu zabronionego wskazanego w treści art. 240 § 1 KK jest zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności. Podstawą odpowiedzialności jest jednak posiadanie informacji wiarygodnej. 
• Nie musi to być informacja całkowicie pewna i sprawdzona. Oceny jej wagi i przydatności powinien dokonywać organ powołany do ścigania, a nie osoba posiadająca tę wiadomość. 
• Psychoterapeuta psycholog, posiadający wiarygodną informację o którymś z wyżej wymienionych przestępstw, ma prawny obowiązek powiadomienia organów ścigania i jest w tym zakresie zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. 

2) KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO à https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-postepowania-karnego-16798685/art-304 

Art.  304.  [Obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa] 

§  1.  

Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Przepisy art. 148a oraz art. 156a stosuje się odpowiednio.  

• Przestępstwami ściganymi z urzędu są te przestępstwa, od których ścigania ustawa nie uzależnia złożenia wniosku przez uprawnionego albo nie są one prowadzone z oskarżenia prywatnego 
• W sytuacji zatem, gdy przestępstwo jest ścigane z urzędu psycholog ma obowiązek poinformowania organów prokuratury albo Policji o jego popełnieniu.  
• Obowiązek ten ma jednak charakter społeczny, a nie prawny, zatem co do zasady za jego nieprzestrzeganie nie grożą żadne konsekwencje prawnokarne. 

 3) Kodeks etyczny psychologa à https://psych.org.pl/o-ptp/kodeks-psychologa 

11.2.a. Tajemnicą zawodową objęte są informacje uzyskane przez psychologa w związku z wykonywaniem przez niego czynności zawodowych. O ile to możliwe, tajemnicą zawodową objęty jest także sam fakt uczestniczenia w działaniach. 

11.2.b. Tajemnica zawodowa może zostać uchylona, jeśli istnieje poważne zagrożenie życia lub zdrowia osób, lub gdy tak stanowią przepisy prawa powszechnego. 

• Podstawowym przepisem określającym możliwość oraz warunki ujawnienia przez psychologa wiadomości objętych tajemnicą zawodową jest art. 180 § 1 ust. 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego [http://www.przepisy.gofin.pl/przepisyno,223,58190,0,0,20130101,3,0.html], który stanowi, że osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji poufnych mogą odmówić zeznań co do okoliczności, chyba, że sąd lub prokurator zwolni te osoby z obowiązku zachowania tajemnicy.  
• Kolejną regulacją, która ogranicza tajemnicę zawodową psychologa jest art. 240 (patrz wyżej). Psycholog, posiadający wiarygodną informację o którymś z wyżej wymienionych przestępstw, ma prawny obowiązek powiadomienia organów ścigania i jest w tym zakresie zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. 
• Zgodnie z art. 14. Ustawy o prawach pacjenta, zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy m.in. dotyczy przypadku niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób  
• Bezprawne ujawnienie informacji objętych tajemnicą zawodową pociąga najczęściej za sobą odpowiedzialność w obu systemach, czyli odpowiedzialność karną lub cywilną oraz odpowiedzialność zawodową. 
• art. 14 Ustawy o zawodzie psychologa oraz art. 14 Ustawy o prawach pacjenta - decyzja o ujawnieniu określonych informacji i o zakresie ich ujawnienia zależy wyłącznie od psychologa, bez względu na zgodę lub sprzeciw samego pacjenta [https://lexlege.pl/ustawa-o-zawodzie-psychologa-i-samorzadzie-zawodowym-psychologow/art-14/, https://lexlege.pl/ustawa-o-prawach-pacjenta-i-rzeczniku-praw-pacjenta/art-14/]  

 11.2.c. Psycholog chroni wszelkie informacje uzyskane w związku z wykonywaniem przez niego czynności zawodowych. Informacjami są m.in. wiadomości dotyczące odbiorcy oraz innych osób, ale także wytwory oraz wyniki testów, w szczególności wyniki surowe. Informacje uzyskane przez psychologa w związku z wykonywaniem przez niego czynności zawodowych są danymi wrażliwymi 

11.2.d. Tajemnica zawodowa obowiązuje również po śmierci odbiorcy. 

 4) KODEKS WYKROCZEŃ 

Art. 73. KW [Niedopełnienie obowiązku zawiadomienia o niebezpieczeństwie] (https://lexlege.pl/kw/art-73/) 

Kto wbrew swemu obowiązkowi nie zawiadamia odpowiedniego organu lub osoby o wiadomym mu niebezpieczeństwie grożącym życiu lub zdrowiu człowieka albo mieniu w znacznych rozmiarach, podlega karze aresztu albo grzywny. 

• Nie w każdym przypadku istnienia takiego obowiązku niezastosowanie się do niego będzie zagrożone sankcją z Kodeksu wykroczeń. Chodzi bowiem wyłącznie o takie niebezpieczeństwo, które zagraża życiu lub zdrowiu człowieka 
• Musi zatem istnieć szczególny obowiązek zawiadomienia o niebezpieczeństwie, wynikający z przepisów szczególnych, aby można było mówić o nałożeniu sankcji za jego nieprzestrzeganie. 

 Możliwe rozwiązania dylematu i ich konsekwencje: 

1.     Psycholog zgłasza sprawę w odpowiednim organie o podejrzeniu wykorzystania seksualnego i podaje dane potrzebne do identyfikacji.   

 W swoim podejrzeniu psycholog powołuje się na swoją wiedzę. Dziewczynka zaczęła gorzej funkcjonować, gdy mama nawiązała relację z Michałem. Psycholog zwrócił szczególną uwagę na symptomy mogące wskazywać na doświadczenie przez dziecko wykorzystania seksualnego w sferze rozwoju seksualnego (nietypowe zabawy o charakterze seksualnym), sferze rozwoju emocjonalnego (histeria, krzyk, autoagresja, koszmary senne, reakcje lękowe na widok Michała), w sferze rozwoju społecznego (odizolowanie od rówieśników) oraz w sferze rozwoju somatycznego (obtarcia okolic intymnych).   

Psycholog poinformował pacjentkę, że to ona powinna wnieść skargę jednak ta odmówiła. Warto zaznaczyć, że przestępstwo z art. 200 § 1 k.k. jest ścigane z urzędu z oskarżenia publicznego. Zostało ono wprowadzone z uwagi na konieczność ochrony prawidłowego rozwoju psychicznego i fizycznego małoletnich oraz ze względu na potrzebę zapobieżenia ich deprawacji i demoralizacji. Ponieważ zgodnie z ART. 200 KK​ jest to czyn karalny w swojej decyzji psycholog opierając się na przepisach art. 304 KK [społeczny obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa], a także na art. 240 k:  [Karalne niezawiadomienie o przestępstwie]. Zaniechanie zawiadomienia grozi karą pozbawienia wolności do lat 3. Psychologa w takiej sytuacji nie obowiązuje tajemnica zawodowa.  

 Krótkoterminowe konsekwencje: Postąpienie zgodnie z prawem. Utrata zaufania pacjentki. Psycholog obawia się jednak, że zmanipulowana przez Michała pacjentka namówi swoją córkę, aby ta nie poparła stawianych podejrzeń. W swojej karierze zawodowej spotkał się już kilka razy z taką sytuacją, w której dziecko za namową rodzica cofnęło oskarżenia.  

Długoterminowe konsekwencje: utrata zaufania do osób oferującą pomoc psychologiczną przez pacjentkę. Być może pacjentka dalej będzie ignorować sygnały dotyczące wykorzystania seksualnego jej córki wierząc Michałowi, że jest niewinny i obwiniając córkę, że wymyśla. Pacjentka  wpłynie na zeznania córki i sprawa nie zostanie wszczęta. Pojawia się również pytanie o wpływ tej decyzji na jego działalność, która jest związana z dyskrecją i budowaniem poczucia zaufania i przestrzegania tajemnicy zawodowej – pacjentka może negatywnie wypowiadać się o psychologu, jako o osobie niedotrzymującej dyskrecji.  

 2.     Psycholog nie zgłasza sprawy  

Psycholog jest bardzo ceniony w okolicy, wiele osób go poleca ze względu na skuteczność. Nie może pogodzić się, że straci zaufanie pacjentki. Poza tym w jego okolicy słyszał przypadek, jak dziewczynka zgłosiła wykorzystanie seksualne przez ojca w szkole, a po namowie matki, by tego nie robiła cofnęła oskarżenia. Psycholog obawia się, że i w tym przypadku tak będzie i wolałby uniknąć takiej sytuacji i zamiast tracić zaufanie pacjentki wspierać ją w tej sytuacji. Pacjentka zgłosiła się do niego z powodu zmartwień sytuacją rodzinną, a on swoim postępowaniem nie pomoże pacjentce. Ma nadzieje, że uda mu się nawiązać kontakt z pacjentką i będzie mógł z nią porozmawiać o sytuacji i nawiązać sojusz i dalszą współpracę w sprawie oskarżenia Michała o przestępstwo seksualne.  

Krótkoterminowe konsekwencje: do obowiązków prawnych należy zawiadomić o przestępstwie odpowiednie służby jednak psycholog tego nie zrobi, by bezpowrotnie nie stracić zaufania pacjentki. Najpierw spróbuje odnowić relacje terapeutyczną z pacjentką, by oferować jej wsparcie w radzeniu sobie w tej sytuacji oraz namówi na objęcie dziewczynki opieką psychologiczną. Jeśli mu się uda nawiązać kontakt będzie pracować z pacjentką nad tym, aby jak najszybciej zgłosiła ona sprawę popełnionego przestępstwa. 

Długoterminowe konsekwencje: jeśli uda się ponowić relację terapeutyczną i popracować nad tą sytuacją, aby wzmocnić pacjentkę w podjęciu zdecydowanych kroków kobieta sama zgłosi czyn w odpowiednim miejscu i zostanie wszczęte postępowanie karne wobec Michała. Dziewczynka będzie pod opieką pomocy psychologicznej. Istnieje ryzyko, że psychologowi nie uda się nawiązać kontaktu z pacjentką, ciężko obiektywnie ocenić ile czasu może przeznaczyć psycholog na próbę nawiązania kontaktu.  

 

Rodzi się pytanie, które rozwiązanie okaże się najlepsze dla wartości wyznawanych przez psychologa, dla pacjentki oraz najbardziej etyczne i zgodne z prawem. Jeśli psycholog zgłosi przestępstwo seksualne prawdopodobnie utraci zaufanie pacjentki. Istnieje ryzyko, że matka namówi córkę, by ta nie oskarżyła Michała i wtedy nie będzie można pomóc dziewczynce. Z drugiej strony jest to przestępstwo ścigane z urzędu i psycholog ma obowiązek je zgłosić. W tym przypadku jest on zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, a nie poinformowanie o przestępstwie grozi karą więzienia. Może zanim psycholog podejmie takie kroki, warto by było spróbować nawiązać kontakt z pacjentką i porozmawiać o symptomach wykorzystania jakie psycholog zauważył u jej córki i dlaczego jedyną słuszną decyzją jest zgłoszenie przez pacjentkę przestępstwa seksualnego. Jednak nasuwa się pytanie ile psycholog może dać sobie czasu na taką próbę nawiązania współpracy z matką? 

Zapraszam do dyskusji
Dominika Czarnecka