Dylemat własny: "Druga szansa"

1.  OPIS SYTUACJI:

Pracujesz jako psycholog z 35 letnim Janem, który jest monterem w dużej firmie. Mężczyzna samotnie wychowuje dwójkę małych dzieci.

Jan zgłosił się po pomoc, ponieważ od kilku miesięcy odczuwa silne, utrzymujące się przykre napięcie. Towarzyszą mu uporczywe wspomnienia, powracające sny, gorsze samopoczucie. Klient ma również kłopoty z koncentracją uwagi, szybko się złości, często wybucha agresją i się irytuje. Nasilają się również dolegliwości somatyczne, najczęściej bólowe.  Z powodu dolegliwości bólowych przebywa na zwolnieniu lekarskim.

 

Podczas kolejnej sesji dowiadujesz się, że prawdopodobną przyczyną dolegliwości jest wypadek samochodowy, w którym klient uczestniczył. Pewnego razu Jan, jadąc z pracy potrącił człowieka na pasach, który przeżył wypadek, ale w ciężkim stanie trafił do szpitala. Jan wyznaje, że uciekł z miejsca zdarzenia i nie udzielił pomocy potrzebującemu.

Nie przyznał się do popełnionego czynu i nie zgłosił się na policję. Jan boi się, że zostanie ukarany więzieniem.

 

2.      NA CZYM POLEGA DYLEMAT:

Dylemat polega na tym, co należy zrobić mając wiedzę o popełnieniu przestępstwa przez klienta, który nie udzielił pomocy człowiekowi znajdującemu się w bezpośrednim niebezpieczeństwie utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

 

3.      DLACZEGO TO JEST DYLEMAT:

Z jednej strony: 

- informacje uzyskane od klienta mogą być zniekształcone ze względu na jego stan psychiczny,

- wszystko to, co psycholog dowiedział się podczas sesji jest objęte tajemnicą zawodową,

- to sekret przyrzeczony, a więc wynika z umowy i przed uzyskaniem informacji objętych dyskrecją, więc nie zależy od ich treści

- podstawą do złamania tajemnicy nie może być zachowanie naganne, czy nawet przestępcze.

 

Z drugiej strony:

 

- powiadomienie policji wiąże się z ryzykiem utraty opieki nad dziećmi, z powodu prawdopodobnego wyroku za popełniony czyn,

- decyzja o powiadomieniu wiąże się ze złamaniem zasady poufności i w pierwszej kolejności wymaga odniesienia do życia i zdrowia klienta,

- wiemy, że istniała po stronie sprawcy możliwość udzielenia pomocy.

 

4.      KONTEKST KODEKSOWY PROBLEMU

- Ustawa o zawodzie psychologa w art. 14 obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej oraz wyjątki od jej zachowania. Należą do nich:

• poważnie jest zagrożone zdrowie, życie klienta lub innych osób,
• tak stanowią ustawy. przestrzeganie tajemnicy zawodowej (…)”

- Zgodnie z art. 157 § 2 k.k. „Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2„. Zgodnie zaś z art. 157 § 3 k.k. ” (…) jeśli sprawca czynu działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”

- Zgodnie z art. 162 § 1 k.k., kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

- Art. 240.  § 1. Kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118, 118a, 120—124, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163, 166, 189, 252 lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
 

5.      CZYJE I JAKIE DOBRO JEST ZAGROŻONE?

W przypadku powiadomienia jednostki policji o popełnieniu przestępstwa, klient:

- może stracić prawa do opieki nad dziećmi,

- jego stan psychiczny może ulec pogorszeniu,

- istnieje ryzyko nadużywania alkoholu, który często pomaga rozładować napięcie. Jako skuteczny środek uspokajający z czasem staje się niezbędny, co prowadzi do kolejnych negatywnych konsekwencji,

- sprawa może zostać nagłośniona przez media, co z kolei wiąże się z odtrąceniem i potępieniem mężczyzny przez najbliższe otoczenie,

- może stracić pracę.

 

Gdy psycholog nie powiadomi odpowiednich organów o popełnionym przestępstwie można sądzić, że:

- klient kontynuując współpracę, pod wpływem terapii podniesie stopień jakości swojego dotychczasowego życia, pogodzi się z sytuacją i z poczuciem winy, zacznie życie na nowo, a także wyciągnie odpowiednie wnioski na przyszłość, na przykład przestanie uciekać od odpowiedzialności i sam zgłosi się na policję.

 

6.      POTENCJALNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU:

• Zakładasz, że wiedza o popełnionym przestępstwie nie wpływa na proces terapeutyczny. Nie ingerujesz w kwestie prawne, w związku z tym zachowujesz tajemnicę zawodową i nie powiadamiasz służb. Skupiasz się na celu jakim jest przywrócenie równowagi psychicznej klienta i wygaszenie negatywnych skutków PTSD. Dążysz do tego, aby klient wrócił do funkcjonowania sprzed wypadku i wyciągnął wnioski.
• Kontynuujesz pracę z klientem, nie powiadamiasz policji, ale decydujesz się poruszyć kwestię odpowiedzialności, jaka ciąży nie tylko na psychologu, ale również na samym kliencie w związku z popełnionym przestępstwem. W ten sposób stajesz się nie tylko powiernikiem tajemnicy, ale też współuczestnikiem przestępstwa (niepoinformowania o przestępstwie).
• Kontaktujesz się z klientem, aby uzyskać zgodę na złamanie zasady poufności lub informujesz go o tym, jakie zamierzasz podjąć działania.

7.      CO NALEŻY WZIĄĆ POD UWAGĘ PODEJMUJĄC DECYZJĘ:

• Dobro klienta, dlatego należy respektować jego zły stan psychiczny: napięcie lękowe, uczucie wyczerpania, poczucie bezradności, doświadczanie nawracających, intruzywnych wspomnień traumatycznego wydarzenia.
• Dobro dzieci klienta, ich dobro psychiczne i materialne.  
• Ryzyko potępienia i odtrącenia przez środowisko.
• Obowiązek społeczny zawiadomienia władz o przestępstwie.
• Regulacje prawne dotyczące tajemnicy zawodowej.
• Przeciwdziałanie przestępczości. 

Zapraszam do dyskusji.
Paulina Garsztka

Dylemat etyczny do opracowania - numer 6

W czasie sesji klient mówi terapeucie, że proces terapii całkowicie zmienił jego życie. Prosi więc go o przyjęcie naszyjnika z bursztynu jako wyrazu uznania z okazji postępów w terapii. Wartość tego naszyjnika to ok. 1000zł.

Dlaczego jest to dylemat?

Przedstawioną sytuację można uznać za dylemat, ponieważ terapeuta musi wybrać, czy postąpić w sposób, który może urazić klienta, szkodząc jednocześnie relacji terapeutycznej czy zachować się się etycznie i odmówić przyjęcia naszyjnika. Z jednej strony odmowa przyjęcia może skutkować pogorszeniem się stanu zdrowia psychicznego pacjenta wskutek „cofnięcia” się pacjenta w terapii czy nawet jej opuszczeniem, a naczelnym celem dla psychologa powinno być przecież pomoc drugiemu człowieka. Z drugiej zaś strony strony taka wymiana barterowa niesie ze sobą ryzyko wypaczenia relacji terapeutycznej oraz wykorzystania klienta. Klient może odebrać przyjcie podarunku jako akceptację wejścia w relację przyjacielską ze swoim terapeutą i/lub oczekiwać od terapeuty innego traktowania niż pozostałych pacjentów, szczególnie że się wykosztował na ten prezent. U terapeuty zaś może pojawić się pokusa, by oczekiwać więcej takich prezentów od tego pacjenta i zacząć wykorzystywać go.

Czy istnieje jakiś kontekst kodeksowy/prawny problemu?

Kodeks etyki zawodowej psychoterapeuty Polskiej Federacji Psychoterapii:

„§12 Barter:

1.Psychoterapeuta nie może prowadzić wymiany barterowej z pacjentem/klientem. Barter jest dopuszczalny jedynie w szczególnych okolicznościach, jeśli nie ma klinicznych przeciwwskazań i nie niesie ryzyka wykorzystania pacjenta/klienta lub wypaczenia relacji psychoterapeutycznej.”

Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Psychologii Zorientowanej na Proces:

„§2. Relacje między psychoterapeutą a klientem

6. W relacji psychoterapeuta-klient wymiana barterowa jest niewskazana. Jest dopuszczalna jedynie w szczególnych okolicznościach i tylko wtedy, gdy nie zawiera ryzyka wykorzystania klienta lub zaszkodzenia relacji psychoterapeutycznej.”

Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Integratywnej:

„13. Barter: Przyjmowanie niepieniężnego wynagrodzenia za usługi psychoterapeutyczne grozi wykorzystywaniem lub wypaczeniem relacji terapeutycznej. Dlatego wymiana barterowa jest dopuszczalna jedynie jeśli nie ma klinicznych przeciwwskazań i nie niesie ryzyka wykorzystania pacjenta/klienta.”

Czyje i jakie dobro będzie zagrożone?

1. Klienta: zdrowie psychiczne (może ono ulec pogorszeniu na skutek zaszkodzenia relacji terapeutycznej, przy odmowie przyjęcia prezentu, gdy pacjent poczuje się urażony tym faktem, a także przy przyjęciu prezentu, gdy sam pacjent albo terapeuta będą mieli inny cel terapii niż wyleczenie pacjenta. Wszystko to może spowodować „cofnięcie” się w procesie leczenia, nawrót objawów oraz opuszczenie terapii), samopoczucie, godność, dobra materialne
2. Terapeuty- zagrożone jest tu dobre imię tego konkretnego terapeuty jak i terapeutów w ogóle. Przyjęcie naszyjnika może zostać uznane za nieetyczne (nawet jeśli terapeuta nie naruszył zasad etycznych) przez środowisko psychologów, superwizora terapeuty, znajomych klienta czy samego terapeutę. Ocena jednego specjalisty szybko może ulec generalizacji i powstanie wówczas opinia o „wszyscy psychologowie są nieetyczni”.

Jakie są potencjalne rozwiązania tego problemu?

1. Przyjęcie naszyjnika z bursztynu od klienta.
2. Odmowa przyjęcia wraz z uzasadnieniem, dlaczego jest to nieetyczne i jakie niesie to ze sobą konsekwencje.
3. Przeanalizowanie wraz z pacjentem znaczenia tego prezentu oraz motywu jego podarowania terapeucie.

Co należy wziąć pod uwagę, podejmując decyzję?

Aby podjąć decyzję warto wziąć pod uwagę następujące kwestie:

1. Czy wcześniej (np. przy zawieraniu kontraktu) omówiona została kwestia przyjmowania podarunków?
2. W jakim momencie terapii/relacji jest pacjent?
3. Czy istnieje jakiś ukryty motyw podarowania naszyjnika terapeucie?
4. Co skłania terapeutę do przyjęcia tego naszyjnika?
5. Jak pacjent prawdopodobnie zareaguje na odrzucenie przyjęcia podarunku?

Jakie są konsekwencje każdego z rozwiązań?

Ad1. Pacjent najprawdopodobniej poczuje się dobrze z tym, że terapeuta przyjął jego dowód wdzięczności. Terapeuta może zaś może poczuć się zobowiązany do jakiegoś odpłacenia pacjentowi za ten prezent. Być może będzie miał on poczucie winy z powodu tego, że postąpił nieetycznie lub zacznie oczekiwać od tego i innych pacjentów dalszych podarunków, nie zawartych w kontrakcie, za swoją pracę.

Ad2. Terapeuta najprawdopodobniej będzie miał poczucie, że postąpił etycznie. Różnie na odmowę może zareagować jednak pacjent. Niektórzy za pewne przyjęliby uzasadnienie terapeuty i nie wpłynęłoby to znacząco na relację, a być może nawet ją polepszyło, bo mógłby on uznać terapeutę za uczciwego i „mającego zasady”. Jednak część pacjentów na pewno by nie zrozumiała uzasadnienia terapeuty i doszukiwałaby się innych przyczyn jego odmowy, które negatywnie wpłynęły na relację terapeutyczną.

Ad3. Analiza może pozwolić nam uzyskać odpowiedź na pytanie „czym jest jest ten naszyjnik dla pacjenta?” oraz „czym byłoby dla pacjenta przyjęcie, a czym odrzucenie tego prezentu?”. Znalezienie prawidłowej odpowiedzi na te pytania może pomóc podjąć decyzję na temat tego co terapeuta powinien zrobić z tym naszyjnikiem. Zmniejszyłoby to zagrożenie wypaczenia relacji terapeutycznej i pozwoliłoby kontynuować skuteczną pracę z tym pacjentem. Jednak istnieje ryzyko, że klient potraktuje zadawanie tych pytań jako odmowę, gdyż terapeuta nie odpowiedział jednoznacznie na jego podarunek. Konsekwencje mogłyby więc być podobne do tych, które wystąpią wtedy, kiedy terapeuta nie przyjmuje podarunku.

Zapraszam do dyskusji
Piotr Łabanowski

Dylemat etyczny do opracowania - numer 3

Rozwinięcie: Jesteś świeżo po studiach psychologii i rozpoczynasz pracę w szkole podstawowej jako psycholog szkolny. 12-letnia uczennica w czasie wizyty opowiada, jak starszy nauczyciel matematyki kazał jej zostać po lekcji w klasie po lekcji ze względu na niskie wyniki w nauce. Dowiadujesz się od uczennicy, że w czasie tej rozmowy zaczął ją dotykać po nogach i brzuchu. Miało to według jej słów miejsce tydzień temu i od tamtego czasu nie powtórzyło się to. Dziewczynka nikomu tego nie powiedziała, nie wie co robić, więc zgłosiła się do ciebie. W rozmowie dowiadujesz się, że uczennica nie chce by to wyszło na jaw. Nie wiesz czy podobne zdarzenia miały kiedykolwiek miejsce.

 Dylematem dla psychologa jest wybór między utrzymaniem tajemnicy zawodowej i nieujawnieniem nikomu potencjalnego incydentu molestowania, lub poinformowaniem dyrekcji oraz/lub rodziców dziewczynki o zaistniałej sytuacji by powstrzymać ewentualne kolejne tego typu działania nauczyciela.

Sytuacja jest dylematem ponieważ psycholog musi zdecydować, czy zachować się zgodnie z artykułem 21 Kodeksu etyczno-zawodowego psychologa który mówi że: „Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej.” i może być złamane tylko w przypadku zagrożenia życia lub bezpieczeństwa, czy złamać tajemnicę kierując się dobrem innych dzieci i próbować podjąć interwencję u dyrekcji. Psycholog nie ma 100% pewności, że zrelacjonowana przez dziewczynkę sytuacja miała miejsce. Dodatkowo, artykuł wspomnianego 17 kodeksu mówi o respektowaniu prawa do podejmowania decyzji klientów, więc ujawnienie sprawy byłoby dodatkowo złamaniem tego przypisu.

Jednakże psychologa szkolnego obowiązuje także kodeks nauczyciela (formalnie jest on zatrudniony jako nauczyciel). 1 punkt kodeksu etycznego nauczyciela mówi o tym, że powinien on dochować wszelkich starań by prawa dziecka były chronione w jego miejscu pracy. 

Dodatkowo, przypis dotyczący tajemnicy zawodowej nauczyciela różni się w kwestii tajemnicy zawodowej: "Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą zawodową jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy:

a) zachowanie tajemnicy może prowadzić w przyszłości do poważnego zagrożenia czyjegoś bezpieczeństwa lub innych dóbr osobistych;

b) zachowanie tajemnicy może prowadzić w przyszłości do naruszenia prawa;

c) ujawnienie poufnych informacji innemu nauczycielowi lub zespołowi nauczycielskiemu jest niezbędne dla zapewniania odpowiedniej skuteczności oddziaływań dydaktycznowychowawczych;".

Dylematem jest więc także wybór, który kodeks zawodowy jest ważniejszy dla psychologa szkolnego.

Istotnym kontekstem jest to, że nie wiadomo, czy był to tylko incydent, czy też zachowania takie miały miejsce w przeszłości lub w stosunku do innych uczennic.

Naruszone dobra.
W przypadku ujawnienia komukolwiek sytuacji naruszane jest dobro uczennicy oraz dobro nauczyciela którego reputacja oraz posada może być niesprawiedliwie naruszona.

W przypadku dotrzymania tajemnicy zawodowej, może być zagrożone dobro reszty uczniów szkoły, ale również dziewczynki która się do psychologa zgłosiła (nauczyciel może kontynuować ewentualne molestowanie).

Sytuacja prawna:

Kodeks karny:

 Art. 199 § 1. Kto, przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia (…) do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

 Art. 200 § 1. Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

 Art. 304 § 1. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję.

Ustawa o systemie oświaty:

 Art. 4. Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia.

Potencjalne rozwiązania:

1. Zgodnie z wolą dziewczynki oraz tajemnicą zawodową psychologa nie ujawniasz zaistniałej sytuacji. Problem omawiasz tylko z dziewczynką na spotkaniach. Być może dziewczyna zdecyduje się nigdy nie ujawnić tego ani rodzicom ani dyrekcji.

2. Powiadamiasz dyrekcję o potencjalnym molestowaniu zgodnie z troską o uczniów w szkole. Dyrekcja podejmuje dalsze działanie.

3. Powiadamiasz rodziców dziewczynki.

4. Konfrontujesz sytuację z nauczycielem.

5. Zawiadamiam policję lub prokuratora.

Pod uwagę należy wziąć:

- możliwość kłamstwa lub konfabulacji dziewczynki (faktycznie nie doszło do poważnego molestowania).

- możliwą incydentalność zdarzenia (duża szansa że było to zdarzenie jednorazowe, pod wpływem np. silnej emocji).

- wiedzę z zakresu psychologii rozwoju człowieka oraz psychologii społecznej – delikatność sprawy i jej rozprzestrzenienie się w społeczności szkolnej może zaprowadzić nieodwracalne zmiany w postrzeganiu dziewczynki przez inne dzieci oraz w samej uczennicy.

- waga zarzutu o molestowanie - nawet pomimo oczyszczenia nauczyciela z zarzutów, jego reputacja może pozostać z uszczerbkiem. w wyniku konsekwencji może on dostać zakaz wykonywania zawodu.

Zapraszam do komentowania i dyskusji

Jakub Szwedo