Dylemat własny: „Nieetyczny współpracownik”

1.  Opis dylematu

„Wraz z swoim kolegą psychologiem pracujesz w  Ośrodku Psychologiczno- terapeutycznym. Pewnego sobotniego wieczoru w pizzerii widzisz swojego  współpracownika wraz z kobietą w zażyłej relacji. Odnosisz nieodparte wrażenie, że gdzieś ją już widziałaś/eś. W poniedziałek ta sama kobieta przychodzi do ośrodka i okazuje się pacjentką Twojego kolegi.”

2. Na czym polega dylemat?

W tej sytuacji dylemat psychologa polega na tym:

- czy podjąć próbę rozmowy z kolegą z pracy na temat sytuacji, której byłaś/eś świadkiem – zgodnie z zasadami etyki psycholog, który dostrzega nieetyczne zachowanie kolegi ze środowiska zawodowego zobowiązany jest do zareagowania. Początkowo reakcja ta może mieć charakter nieformalny.

- czy zgłosić całą sytuację przełożonym w pracy – w sytuacji, kiedy reakcja nieformalna na łamanie zasady etyki zawodowej nie przynosi efektu, psycholog jest zobowiązany powiadomić odpowiednie władze

- czy zbagatelizować całą sytuację i nie wtrącać się w osobiste relacje współpracownika – w przypadku braku reakcji może dojść do obniżenia zaufania ludzi do zawodu psychologa i utraty prestiżu

3. Kontekst Kodeksowy problemu

- Kodeks etyczno – zawodowy psychologa PTP pkt. 3 – decyzje psychologa w sprawach osobistych mogą wpływać na jego jakoś czynności zawodowych- nawiązana relacja przez psychologa i pacjentkę oraz jej funkcjonowanie może wpływać na jakość prowadzonej terapii tej pacjentki

pkt. 13 – psycholog wykazuje troskę o prestiż oraz poziom wykonywanego zawodu – psycholog nie może zatuszować nieetycznego zachowania zawodowego innego psychologa, które może wpłynąć na generalizację negatywnej oceny ludzi wobec zawodu psychologa.

pkt. 10 – psycholog nie może być obojętny na odstępstwa od zasad etyki zawodowej ze strony innych psychologów i kiedy stwierdzi nieetyczne zachowanie kolegi w sprawach zawodowych psycholog powinien przekonać go o niewłaściwości jego czynów, a w razie konieczności zgłosić sprawę do zarządu oddziału PTP. Psycholog nie może zatuszować nieetycznego zachowania zawodowego innego psychologa. 

pkt. 14 – psycholog ponosi odpowiedzialność za drugiego człowieka, czy grupę osób

- Kodeks Etyczny Europejskiego Stowarzyszenia Terapii Gestalt -  

Terapeuta Gestalt, który wie o zachowaniu kolegi, które może przynieść skazę środowisku psychoterapeutów i obniżyć prestiż psychoterapii jako dziedziny, jest zobowiązany do poinformowania o wystąpieniu takiej sytuacji Komisję Etyki PTPG  

- Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Integratywnej:

W momencie kiedy psychoterapeuta dowiaduje się o naruszaniu etyki zawodowej przez kolegę, powinien on najpierw starać się wpłynąć na zmianę postępowania w sposób nieformalny. Jeśli to czynności nie przyniosłoby rezultatu, powinien formalnie powiadomić odpowiednie władze Instytutu. Zaniechanie wymienionych działań przez psychoterapeutę stanowi naruszenie etyki.

- Kodeks Etyczny Psychoterapeuty Centrum Terapii Poznawczo-Behawioralnej -

Dla psychoterapeuty poznawczo-behawioralnego dobro klienta powinno stać wyżej niż lojalność wobec kolegi, w momencie, kiedy psychoterapeuta stwierdza nieprawidłowości w relacji terapeutycznej zobowiązany jest do zagwarantowania bezpieczeństwa klientowi, zgodnie z odpowiednimi regulacjami prawnymi i zasadami etyki zawodowej

pkt. 13.1 – konieczne jest odróżnienie przez psychoterapeutów stosunków zawodowych od prywatnych oraz unikanie podwójnych relacji z pacjentami

Pkt. 9 – psychoterapeuta stara się unikać szkodliwych podwójnych relacji, zwłaszcza tam, gdzie mogą one pogorszyć rzetelność lub skuteczność jego pracy lub też mogą zaszkodzić pacjentowi.

- Kodeks Zasad Etycznych Psychoterapeuty – psychoterapeuci powinni starać się unikać relacji o niejednoznacznym charakterze, które mogą wpłynąć na ich zdolność do profesjonalnego osądu

- Kodeks etyki zawodowej psychoterapeuty Polskiej Federacji Psychoterapii § 10 pkt.2  - psychoterapeuta nie wchodzi w relacje seksualne z aktualnymi pacjentami/ klientami  oraz pkt. 1 – psychoterapeuta pozostaje wyłącznie w relacji zawodowej z pacjentem

4. Czyje dobro może być zagrożone

a)pacjentki:

- jej terapia może być nieskuteczna ze względu na podwójną relację, pacjentka może nie traktować psychologa jako specjalisty

- może obawiać się, że informacje ujawnione podczas terapii wpłyną na stosunek psychologa do niej

- może zacząć się obawiać, że spotkania towarzyskie staną się kontynuacją sesji terapeutycznej

b) psychologa pacjentki:

- w przypadku nieskutecznej terapii, poczucie własnej porażki ze względu na jej nieskuteczność

- w przypadku poinformowania przełożonych może stracić dobre imię i reputację

- pogorszenie relacji ze współpracownikiem- psycholog może mieć pretensje do współpracownika za donoszenie na niego do przełożonych lub wtrącanie się w jego osobiste sprawy, może zacząć unikać kontaktu ze współpracownikiem, buntować na niego kolegów z branży

c) psychologa (świadka sytuacji):

- pogorszenie relacji ze współpracownikiem, otrzymanie etykiety „wtyczki” i donosiciela. Donosicielstwo wiąże się z problemem, który tkwi w wadze naruszonych powinności etycznych. W przypadku problemów etycznych o charakterze mniejszej intensywności moralnej nie jest konieczne informowanie przełożonych o każdym przypadku ich przekroczenia, chociaż istotne byłoby podjęcie jakiś innych działań w postaci reakcji na naganne postępowanie współpracownika. Jeżeli problem etyczny ma charakter dużej intensywności moralnej, wówczas psycholog/ psychoterapeuta nie powinien się wahać z powiadomienia o całej sprawie bezpośredniego przełożonego (z zachowaniem maksymalnej dyskrecji) osoby łamiącej zasady etyki zawodowej. Informacja o nieetycznym postępowaniu powinna być przekazana bez sugestii osoby przedstawiającej problem po to, by przełożony mógł samodzielnie ocenić stopień naruszenia norm etycznych. Zawiadamiający musi kierować się dobrem pacjentki i ochroną prestiżu zawodu. Psycholog musi dobrze się zastanowić nad rozmiarem przewinienia współpracownika po to, by w środowisku zawodowym nie zostać uznanym za osobę nadgorliwą.

- w przypadku braku reakcji psycholog w pośredni sposób bierze na siebie odpowiedzialność za możliwość wystąpienia nieskutecznej terapii i w związku z tym możliwy pogarszający się stan zdrowia pacjentki

5. Potencjalne rozwiązania:

- psycholog podejmuje próbę rozmowy z kolegą z pracy na temat sytuacji, której był świadkiem, wskazanie nieetycznego zachowania z powołaniem się na obowiązujące prawo

- psycholog  zgłasza całą sytuację przełożonym w pracy i unika bezpośredniej konfrontacji ze współpracownikiem, zrzuca odpowiedzialność  na przełożonych

- psycholog bagatelizuje całą sytuację i nie wtrąca się w osobiste relacje współpracownika

Zapraszam do dyskusji

Orzechowska Iwona

Dylemat własny: "Już prawie dorosła"

Zgłasza się do Ciebie młoda dziewczyna. Mówi, że straciła sens życia, granie na fortepianie nie sprawia jej już przyjemności, w szkole nie potrafi skupić się na lekcji i co raz więcej nocy ma bezsennych. Nie posiadasz innych informacji, potrzebujesz kolejnego spotkania, aby znaleźć przyczynę stanu klientki. Dowiadujesz się, że dopiero za pół roku kończy 18 lat. Prosisz ją, aby na następną wizytę przyniosła zgodę rodziców. Jednak dziewczyna nie robi tego oraz zabrania kontaktu z jej rodzicami.

 

Dlaczego jest to dylemat?

Psycholog zmaga się z problemem: czy podjąć terapię pomimo braku zgody rodziców? Czy zainicjować spotkanie z rodzicami klientki pomimo jej sprzeciwu? Czy pomimo potencjalnych wskazań ewentualnej terapii z niej zrezygnować, pozostawiając klientkę bez pomocy?

Mamy do czynienia z konfliktem pomiędzy oczekiwaniami klientki, która chce kontaktu z psychologiem, a formalnym brakiem zgody na taki kontakt ze strony rodziców. Do osiągnięcia pełnoletności przez klienta terapeuta musi uzyskać zgodę rodziców na wszelkie działania mające na celu pomoc dziecku. Zgoda rodziców jest więc wymagana podczas zawierania kontraktu, konsultacji z innym specjalistą, stosowania określonych technik terapeutycznych. Powołując się na Ustawę o ochronie zdrowia psychicznego możemy poddać klientkę badaniu w przypadku braku zgody przedstawiciela ustawowego, jeśli stan psychiczny może zagrażać życiu, jednak to nie jest taka sytuacja. W przypadku, gdy zainicjowalibyśmy spotkanie z rodzicami bez zgody klientki naruszamy tajemnicę zawodową.  Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób. I znowu: taka okoliczność tu nie zachodzi.

 

Czy istnieje jakiś kontekst kodeksowy/prawny problemu?

Kodeks Etyczny Psychologa:  [...] Psycholog ma moralny obowiązek stać w obronie praw małoletniego. Psycholog ma prawo i też obowiązek respektować decyzję małoletniego jako osoby ludzkiej w zakresie kontaktów z nim.

Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej. Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób. Jeśli jest to możliwe, decyzję w tej sprawie należy dokładnie omówić z doświadczonym i bezstronnym kolegą.

Kodeks Etyczny Polskiego Stowarzyszenia Psychoterapeutów i Trenerów Psychologii Procesu: Kiedy klientem jest osoba niepełnoletnia lub ubezwłasnowolniona psychoterapeuta powinien starać się uzyskać jej zgodę, jak i również winien uzyskać zgodę jej rodziców lub opiekunów.

Psychoterapeuta nie ma prawa bez zgody klienta ujawniać samego faktu, że pozostaje on w psychoterapii, ani udzielać informacji uzyskanych w trakcie psychoterapii osobom trzecim z wyjątkiem superwizji zachowując anonimowość klienta, jeśli to możliwe.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Art. 3.§ 1. W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny.

Konwencja o Prawach Dziecka

Artykuł 3 1.We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki społecznej, sądy, władze administracyjne lub ciała ustawodawcze, sprawą nadrzędną będzie najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka.

 

Czyje i jakie dobro będzie zagrożone?

Klientki:

• stan klientki może ulec pogorszeniu;
• klientka zmotywowała się, aby przyjść do psychologa, co mogło być dla niej trudne; jeśli nie uzyska pomocy istnieje prawdopodobieństwo, że nie będzie jej dalej poszukiwać;
• klientka może mieć trudność w ponownym zaufaniu osobom udzielającym pomocy;
• jeśli bez zgody wezwiemy rodziców naruszymy tajemnicę zawodową oraz stracimy zaufanie.

Rodziców:

• klientka może poszukiwać w osobie psychologa sprzymierzeńca do opozycji wobec rodziców;
• naruszony zakres władzy rodzicielskiej;
• rodzice mogą mieć pretensję, że nie zostali poinformowani o stanie ich córki.

Jakie są potencjalne rozwiązania tego problemu?

 

1. Podjęcie pracy z klientem - naruszony zostaje zakres władzy rodzicielskiej.

2. Pomoc w uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego na wizyty u psychologa – wszczynanie procedur, wypełnianie wniosków.

3. Podjęcie pracy z klientką po ukończeniu 18 lat – możliwe negatywne konsekwencje dla zdrowia pacjentki.

4. Poproszenie rodziców o spotkanie, poproszenie o zgodę pomimo sprzeciwu klientki – złamanie tajemnicy dotyczącej samego faktu spotkania z psychologiem.

 

Co należy wziąć pod uwagę, podejmując decyzję?

• Stan psychiczny klientki po odmowie terapii, ze szczególnym zwróceniem wówczas uwagi na ryzyko popełnienia przez nią samobójstwa;
• Przyczyny braku zgody rodziców, możliwość czynów ustawowo karanych;
• Możliwość symulacji przez klientkę dla uzyskania swoich korzyści.
• Powód dlaczego dziewczyna nie zgadza się na rozmowę psychologa z rodzicami.

 Zapraszam do dyskusji
   Patrycja Ambroziak
 

Dylemat własny: "Aspekt łączący"

Jesteś psychologiem. Zgłasza się do Ciebie pacjentka (A), ma problemy z nawracającą depresją. Pacjentka swojego czasu chodziła do Ciebie na sesje, miała jednak krótką przerwę. Ostatnio jednak jej stan się pogorszył. Pacjentka nie chce pracować z innym terapeutą. Pomimo, że musi do Ciebie dojeżdżać, poszukiwania psychologa bliżej miejsca zamieszkania kończyły się niepowodzeniem już po drugiej sesji – pacjentka zraziła się, nie chce zaufać nikomu innemu. Mówi, że jej mąż zawsze był dla niej dużym wsparciem, że żyje tylko dla niego i dla dzieci, chociaż miewa nawracające myśli samobójcze. Mąż wie, że żona cierpi na depresję i się leczy. Nie wie natomiast o jej myślach samobójczych. Ostatnio jednak odsunął się od żony. Myśli, że może być zmęczony jej chorobą, ale bardzo go kocha i wie, że on ją też. Pokazuje Tobie zdjęcie męża, które ma w portfelu. Jednocześnie, dwa miesiące temu Twoja inna pacjentka (B) zaczęła spotykać się z mężczyzną. Myśli, że może być to coś poważnego, planuje z nim przyszłość. Okazuje się, że mężczyzna ze zdjęcia jest jej stosunkowo niedawno poznanym partnerem. Zapewnia on, że do związku podchodzi poważnie, pomimo nierozwiązanej sytuacji rodzinnej, którą pragnie w najbliższym czasie rozwiązać. Stan tej pacjentki poprawił się.

 

Na czym polega dylemat?

 

Psycholog musi podjąć decyzję, co zrobić w zaistniałej sytuacji, kierując się dobrem obu pacjentek – czy kontynuować prowadzenie terapii, konsultując się z innymi psychologami, uczestniczyć w superwizji, czy zaprzestać jej prowadzenia (dla jednej i/lub drugiej pacjentki).

 

Kolejnym dylematem jest zdecydowanie, czy ze względu na zagrożenie życia pacjentki A, która cierpi na depresję, uchylić tajemnicę zawodową i poinformować męża pacjentki o jej pojawiających się myślach samobójczych (z ewentualnym nawiązaniem o wiedzy nt. jego romansu). Musi także zdecydować, czy zaprzestać udzielania pomocy terapeutycznej obu pacjentkom, ze względu na konflikt interesów (albo przynajmniej jednej z nich), lub pozostać w relacji terapeutycznej, szczególnie z pacjentką, która bardziej potrzebuje pomocy (ze względu na możliwość wystąpienia próby samobójczej). Psycholog, prowadząc obie pacjentki mógłby być nieobiektywny i opowiadać się po stronie jednej z nich (konflikt interesów). Dodatkowo, Pacjentka A nie chce współpracy z innym terapeutą, jej stan może się pogorszyć. Przerwanie pracy psychologa z Pacjentką A, pomimo zapewnienia obiektywności może pogorszyć sytuację pacjentki.

 

Konflikt interesów rozgrywa się na płaszczyźnie „posiadanego zasobu” – mężczyzny, który zarówno w życiu Pacjentki A, jak i Pacjentki  B odgrywa bardzo znaczącą rolę (partnera). W przypadku jego utraty jedna z nich może znacząco ucierpieć, konsekwencją czego może być pogorszenie stanu zdrowia. Z drugiej strony (konflikt interesów powstaje wtedy, kiedy jedna osoba, kosztem innej osoby, chce zaspokoić swoje potrzeby), Pacjentka B wie, że mężczyzna ma rodzinę, ale to on zadecydował o związaniu się z nią (i wyrażonej chęci wspólnego życia, zostawienia żony; to on musi coś zostawić, a nie Pacjentka B). Tak czy inaczej, pacjentka jednak chce z nim być. Obie chcą. Pacjentka A nie jest świadoma, że taki konflikt ma miejsce, Pacjentka B też, ale nie bezpośrednio –nie zna żony, nie wie, że ona też się leczy.

 

Terapeuta mógłby zaproponować terapię pary. Zaproponowanie na obecnym etapie takiej terapii, w której para małżonków wzięłaby udział może na nowo ich do siebie zbliżyć. W tym jednak momencie cierpi Pacjentka B, gdyż wskutek naszej interwencji może stracić partnera. Objawy jej choroby mogą się nasilić.  Psycholog może zasugerować terapię par – ale tutaj działa na wyraźną korzyść jednej z pacjentek, a co z drugą? (W przypadku sukcesu zaproponowanej terapii, najprawdopodobniej zostanie porzucona przez mężczyznę.)

 

Psycholog musi też zdecydować, czy zaangażowanie męża w terapię żony, która ma myśli samobójcze, to dobre posunięcie (mając na względzie niekorzystną dla pacjentki decyzję, jaką może podjąć mąż, czyli zakończenie ich związku; decyzja może negatywnie wpłynąć na pacjentkę). Istnieje jednak dylemat, czy psycholog, wiedząc o tak istotnym fakcie z życia mężczyzny jak romans, może taką terapię szczerze i bezstronnie prowadzić.

 

Psycholog może odczuwać duży dyskomfort prowadząc terapię, podczas której wie, że poznane przez niego fakty są kluczowe dla dobrostanu obu pacjentek. Nie on jest odpowiedzialny za decyzję męża pacjentki, ale tak zwyczajnie, „po ludzku”, może czuć się nie w porządku, że wie. Z drugiej strony jest też psychologiem i nie powinno mu to przeszkadzać w wykonywaniu swojej pracy (romans, wiedza na jego temat nie jest przedmiotem terapii). W przedstawionym dylemacie –w zależności od decyzji mężczyzny (pozostania przy żonie, wspierania jej, np. w terapii par albo podjęcia próby ułożenia sobie życia na nowo) jedna z pacjentek będzie poszkodowana.

 

Przedstawiona sytuacja jest dylematem – wymaga podjęcia przez psychologa decyzji.

 

Czyje dobro jest zagrożone?

 

Zagrożone jest dobro obu pacjentek, ich rodzin, a także psychologa. Pacjentka A, ze względu na aktualny stan zdrowia powinna kontynuować terapię. Nie chce zgodzić się na innego psychologa. Zagrożone może być jej zdrowie i życie z chwilą zaprzestania terapii, może poczuć się odrzucona w momencie zerwania kontraktu, zaproponowania zastępczego terapeuty bez uzasadnionego powodu – jej stan może się pogorszyć. Dobro Pacjentki B może być zagrożone głównie w zakresie obiektywności i szczerości w terapii –psycholog może się przychylać ku pomocy, jego zdaniem, bardziej poszkodowanej pacjentce (Pacjentka A). Psycholog w tej relacji jest obciążony informacją o mężczyźnie łączącym kobiety potrzebujące pomocy. Nie powinien udzielać informacji o fakcie romansu Pacjentce A, a także informacji o stanie zdrowia i jej sytuacji rodzinnej Pacjentki A – drugiej pacjentce.

 

Kontekst kodeksowy/prawny problemu

 

Kodeks Etyczno – Zawodowy Psychologa

Pkt 8 Psycholog powstrzymuje się od wykonywania czynności zawodowych, jeżeli okoliczności zewnętrzne lub jego własny aktualny stan fizyczny czy psychiczny są tego rodzaju, że mogą istotnie obniżyć poziom wykonywanej pracy lub zakłócić bezstronność osądu zawodowego.

Pkt 14 Podejmując działalność praktyczną, psycholog akceptuje fakt, że jego odpowiedzialność zawodowa przybiera wówczas konkretna formę odpowiedzialności za drugiego człowieka, czy grupę osób.

Pkt 21 Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej. Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób. Jeśli jest to możliwe, decyzję w tej sprawie należy dokładnie omówić z doświadczonym i bezstronnym kolegą. (…)

Pkt 22 Wnikanie w intymne, osobiste sprawy klienta dopuszczalne jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów pomocy psychologicznej.

Pkt 23 Gdy w swoich czynnościach zawodowych psycholog zostanie uwikłany w konflikt interesów, zarówno między osobami, jak między osobami i instytucja, postępuje tak, aby nie spowodować szkody dla którejkolwiek z zainteresowanych stron. (…)

Kodeks Zasad Etycznych Psychoterapeuty

Preambuła: Podstawowym celem działań psychoterapeuty jest realizowanie dobra klienta określonego w kontrakcie.

Zasada 1.a: (…) Unika takiego rodzaju relacji, które mogłyby ograniczyć jego bezstronność i sprowokować konflikt interesów

Zasada 5.e: Psychoterapeuta kończy relację terapeutyczną, kiedy (1) został osiągnięty cel terapii, nastąpiła satysfakcjonująca poprawa stanu klienta, (2) klient nie korzysta z relacji terapeutycznej lub kontynuowanie terapii mogłoby przynieść mu szkodę, (3) klient prosi o to.

 

Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Psychologii Zorientowanej na Proces

§3 pkt 2 Psychoterapeuta może naruszyć tajemnicę terapii jedynie wtedy, gdy:

- wymaga tego ochrona życia lub zdrowia innych lub samego klienta i tylko wobec osób i instytucji do tego właściwych

- (…)

 

Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychoanalitycznej

Pkt 7. Psychoterapeuta psychoanalityczny zobowiązany jest utrzymywać z pacjentem taką relację, która podlegając profesjonalnym ograniczeniom, pozostaje uczciwa i szczera: psychoterapeucie psychoanalitycznemu nie wolno wprowadzać w błąd pacjenta ani jego rodziny, dopuszczać się kłamstwa ani stosować przymusu.

Podpunkt   H. Psychoterapeuta psychoanalityczny powinien dążyć do tego, by zakończenie leczenia odbywało się za obopólną zgodą terapeuty i pacjenta. Jeżeli jednak psychoterapeuta psychoanalityczny podejmuje decyzję o przerwaniu kuracji, powinien na prośbę pacjenta poinformować go o alternatywnych formach leczenia. Jeśli jest to konieczne, psychoterapeuta psychoanalityczny powinien podjąć odpowiednie kroki w celu chronienia pacjenta i innych osób.

Podpunkt Ł. W trakcie terapii kontakty z osobami trzecimi, takimi jak członkowie rodziny pacjenta, jego przyjaciele, koledzy lub osoby związane z nim zawodowo, mogą mieć miejsce wyłącznie za zgodą pacjenta. Wyjątek od tej reguły stanowić mogą takie sytuacje, jak: zwrócenie się o radę do innego psychoterapeuty psychoanalitycznego; psychoterapia dzieci; prowadzenie pacjenta, który jest psychotyczny lub hospitalizowany. Wszelkie wyjątki należy starannie rozważyć i w razie potrzeby konsultować z kolegami. Psychoterapeuta psychoanalityczny musi być zawsze przygotowany, by wykazać, że wyjątek był uzasadniony.

 

Kodeks Etyczny Europejskiego Stowarzyszenia Terapii Gestalt (EAGT)

B.4.7. Terapeuta Gestalt daje klientowi gwarancje, że na przebieg jego procesu terapeutycznego nie będą mieć wpływu żadne inne osoby, ani żadne zasady lub oceny z zewnątrz. Terapeuta gwarantuje też, że nie będą brane pod uwagę oceny czy interesy osób trzecich związanych z klientem bez względu na stopień ich zaangażowania w relacje.

 

 

Jakie są potencjalne rozwiązania tego problemu?

1. Psycholog zaprzestaje współpracy z Pacjentką A oraz Pacjentką B, kieruje ich do różnych psychologów (oraz mówi/nie mówi mężowi Pacjentki A o jej stanie zdrowia -myślach samobójczych).
2. Psycholog zaprzestaje współpracy z Pacjentką A (przekonuje ją do kontynuowania terapii u innego specjalisty), kontynuuje współpracę z Pacjentką B (oraz mówi/nie mówi mężowi Pacjentki A o jej stanie zdrowia - myślach samobójczych).
3. Psycholog zaprzestaje współpracy z Pacjentką B (kieruje ją do innego psychologa), kontynuuje współpracę z Pacjentką A (oraz mówi/nie mówi mężowi Pacjentki A o jej stanie zdrowia - myślach samobójczych).
4. Psycholog kontynuuje terapię z jedną, bądź dwiema pacjentkami, Pacjentce A proponuje terapię par.
5. Psycholog kontynuuje współpracę z obiema pacjentkami, poddając się jednocześnie superwizji (oraz mówi/nie mówi mężowi Pacjentki A o jej stanie zdrowia - myślach samobójczych).

 

Jakie są konsekwencje każdego rozwiązania? 

 

      1. Pacjentka A może poczuć się odrzucona, mogą wystąpić zaostrzone symptomy depresji, łącznie z zagrożeniem życia w przypadku próby samobójczej. Pacjentka może nie chcieć zmieniać terapeuty (ze względu na doświadczenia), a także nie rozumieć decyzji psychologa o nagłym zakończeniu ich sesji.

Pacjentka B również może nie rozumieć powodów zaprzestania terapii u psychologa, jej stan także może się pogorszyć.

• Mąż, w przypadku uzyskania informacji o stanie zdrowia żony może albo zakończyć nowo zaczęty związek (pogarszając przy tym stan pacjentki B, która może potrzebować większego wsparcia, pomocy terapeuty), poprawiając dobrostan Pacjentki A, albo, mimo wszystko zakończyć swoje małżeństwo, doprowadzając do możliwego pogorszenia zdrowia/utraty życia Pacjentkę B (swoją żonę).
• Psycholog nie zdradza wiedzy nt. stanu zdrowia, sytuacja nie zmienia się – w dłuższej perspektywie skutkuje pogorszeniem stanu zdrowia żony (Pacjentki A)
  
   

   2. Pacjentka A może poczuć się odrzucona, mogą wystąpić zaostrzone symptomy depresji, łącznie z zagrożeniem życia w przypadku próby samobójczej. Pacjentka może nie chcieć zmieniać terapeuty (ze względu na doświadczenia), a także nie rozumieć decyzji psychologa o nagłym zakończeniu ich sesji.

Bezstronność, obiektywność i neutralność w relacji psychologa z Pacjentką B może być zaburzona. Psycholog może „trzymać stronę” (byłej) Pacjentki A, sugerować zastanowienie się w kwestii związku z obecnym partnerem.

• jw.: Mąż, w przypadku uzyskania informacji o stanie zdrowia żony może albo zakończyć nowo zaczęty związek (pogarszając przy tym stan pacjentki B, która może potrzebować większego wsparcia, pomocy terapeuty), poprawiając dobrostan Pacjentki A, albo, mimo wszystko zakończyć swoje małżeństwo, doprowadzając do możliwego pogorszenia zdrowia/utraty życia Pacjentkę A (swoją żonę).
• jw.: Psycholog nie zdradza wiedzy nt. stanu zdrowia, sytuacja nie zmienia się – w dłuższej perspektywie skutkuje pogorszeniem stanu zdrowia żony (Pacjentki A).
  
   

   3. Pacjentka A pozostaje w relacji z (zaufanym) psychologiem. Ze strony psychologa kontakt nie jest szczery –dysponuje on informacjami, których nie powinien użyć, a których użycie mogłoby wpłynąć na gwałtowne pogorszenie się stanu zdrowia pacjentki. Również poruszane wątki rodzinne (mąż) mogą być analizowane nieobiektywnie –psycholog nie jest bezstronny.


Pacjentka B może poczuć się odrzucona, nie rozumiejąc powodu decyzji terapeuty. W przypadku nie nawiązania relacji z nowym terapeutą, jej stan może się pogorszyć.

• jw.
• jw.

   4. Pacjentka A, podczas terapii z mężem poprawia swoją z nim relację, jej stan się poprawia. Wskutek zbliżenia się do żony cierpi Pacjentka B, od której oddala się mężczyzna (przestając proponować wspólną przyszłość).

   

   5. Psychologowi podczas terapii towarzyszy konflikt interesów, w związku z czym, dobra każdej z pacjentek mogą nie być równomiernie bronione (skłanianie się ku „bardziej poszkodowanej”). Psycholog może oceniać Pacjentkę B, potępiać jej związek z żonatym mężczyzną nie działając w interesie jednostki,  zaburzając przebieg terapii. Może wystąpić tendencja do „litowania się” nad Pacjentką A, chęć ujawnienia informacji o nowym związku męża, lub naprowadzenia pacjentki na ten trop (mniej lub bardziej świadome), co może skutkować pogorszeniem się jej stanu. 

• jw.: Mąż, w przypadku uzyskania informacji o stanie zdrowia żony może albo zakończyć nowo zaczęty związek (pogarszając przy tym stan pacjentki B, która może potrzebować większego wsparcia, pomocy terapeuty), poprawiając dobrostan Pacjentki A, albo, mimo wszystko zakończyć swoje małżeństwo, doprowadzając do możliwego pogorszenia zdrowia/utraty życia Pacjentkę A (swoją żonę).
• jw.: Psycholog nie zdradza wiedzy nt. stanu zdrowia, sytuacja nie zmienia się – w dłuższej perspektywie skutkuje pogorszeniem stanu zdrowia żony (Pacjentki A).

Zapraszam do dyskusji
 Iwona Gołembowska

Dylemat etyczny do opracowania – numer 12

Zwraca się do Ciebie znana stacja telewizyjna, żebyś na podstawie dostępnych publicznie informacji zinterpretował psychologicznie postępowanie ważnego polityka, szefa opozycyjnej partii politycznej.

 

Na czym polega dylemat?

 

Przedstawiona sytuacja może być traktowana jako dylemat, ponieważ psycholog musi zdecydować, czy przyjmie ofertę (zlecenie) stacji telewizyjnej i skomentuje, w sposób prawdopodobnie sugerowany przez stację postępowanie polityka, czy postąpi etycznie i odmówi interpretacji jego zachowań.

 

Charakter wystąpienia może sugerować odbiorcom programu, że psycholog to osoba, która posiada szczególny rodzaj wiedzy o życiu, innych i otaczającej rzeczywistości. W związku z tym, etos psychologa mógłby na takim wystąpieniu ucierpieć, sam zawód – z charakteru pomocowego mógłby zmienić się na udzielanie porad życiowych, wróżenie (tak mógłby zacząć być postrzegany przez społeczeństwo). Stałoby się tak dlatego, że odbiorca może mieć świadomość, że interpretacja zachowań polityka opiera się w dużej wiedzy na domysłach. Widz ma zapewne świadomość tego, że psycholog zaproszony do studia prawdopodobnie nie miał okazji spotkać się z politykiem „na żywo”, ani nie kontaktował się z kimś, kto polityka zna osobiscie.

Stosowanie diagnozy na odległość, na podstawie powtarzanych w opinii publicznej faktów, dobrze znanych i rozpowszechnionych poglądów na temat tej osoby nie powinno być podstawą do jej diagnozowania (interpretowania jej zachowań). Wystąpienie zaproponowane przez telewizję może mieć znaczący wpływ na postrzeganie psychologów w ogóle. Psycholog, poprzez swoje wystąpienie, może także tworzyć nieprawdziwą rzeczywistość (fałszowanie świadomości społecznej), wprowadzając zmiany w zachowaniu (oraz postrzeganiu świata) widzów jego publicznego wystąpienia.

 

Co więcej, wystąpienie w programie mogłoby mieć negatywny wpływ na postrzeganie psychologii jako nauki. Psycholog, interpretując zachowanie polityka, nie odwoływałby się do wiedzy naukowej, opartej na poprawności metodologicznej. Celem psychoterapii jest dbanie o dobro człowieka (pacjenta); w interakcji pacjent-psycholog specjalista nie powinien działać na szkodę pacjenta. Powinien zapewnić mu bezpieczne warunki oraz prawo do prywatności (jej poszanowanie).

Psycholog musiałby się upewnić, czy jego wystąpienie nie będzie mieć charakteru „politycznej nagonki” będącej jest nieetyczną praktyką, w której on sam, jako specjalista, będzie uczestniczył (stawiając psychologię oraz samą pomoc psychologiczną w niekorzystnym świetle).

 

Z drugiej jednak strony, przyjęcie propozycji przez świadomego tych zagrożeń psychologa mogłoby uchronić przed przyjęciem takiej propozycji przez innego specjalistę, nieświadomego zagrożeń, o niższym poczuciu moralności, co, w konsekwencji, działałoby na niekorzyść polityka (zgodnie z prawdopodobnym celem stacji, poszukiwanie sensacji, wzbudzenie żywej dyskusji, późniejsze powoływanie się na głos i argumenty ekspertów).

Interpretacja zachowań, sama diagnoza (psychologiczna) i jej forma przeprowadzona w zaproponowanej formie narusza wiele punktów kodeksów odwołujących się do pracy psychologa i psychoterapeuty. Psycholog, z racji swoich kompetencji, powinien być świadomy faktu stosowania przez stacje telewizyjne ewentualnej manipulacji.

 

 

Czyje i jakie dobro będzie zagrożone?

 

Zagrożone może być dobro polityka, a także prestiż zawodu zaufania publicznego, jakim jest zawód psychologa. Polityk, wskutek interpretacji psychologa może doświadczyć negatywnych skutków oceny społeczeństwa (bazujących na jego opinii, za sprawą autorytetu, przyjętej roli eksperta). Zawód psychologa, pomoc psychologiczna i sama diagnoza mogą być uznane za nieprofesjonalne i nierzetelne, świadczone na rzecz podmiotów mających konkretne cele w zakresie ich interpretacji – zaufanie do zawodu  psychologa może się obniżyć, osoby potrzebujące pomocy mogą zastanawiać się, czy pomoc im udzielona będzie profesjonalna, czy zasada poufności i procesu diagnozy w ich przypadku będzie respektowana.

 

 

Czy istnieje jakiś kontekst kodeksowy/prawny problemu?

 

Kodeks Zasad Etycznych Psychoterapeuty

 

PREAMBUŁA: Psychoterapeuta korzysta ze swoich umiejętności tylko dla dobra klienta. Nie powinien zezwalać na niewłaściwe wykorzystanie swoich umiejętności przez inne osoby czy instytucje. Uzasadnienie: Może zostać zmanipulowany przez stację (a jego wypowiedź dostosowana do oczekiwanego rezultatu, zmodyfikowana, uwypuklone pewne jej aspekty, inne zamazane).

 

Zasada 1.c: Psychoterapeuta zapobiega zafałszowaniu, wypaczeniu lub niewłaściwemu wykorzystywaniu uzyskanych przez niego informacji przez instytucje, w których jest zatrudniony. Uzasadnienie: Media mogą przedstawić informacje w takim świetle, w jakim chcą, aby były odebrane (jak powyżej).

 

KOMPETENCJA: Zasada generalna:  (…) W dziedzinach, w których nie istnieją jeszcze jasno określone standardy, psychoterapeuta przestrzega koniecznych środków ostrożności, kierując się dobrem swoich klientów. (…) --

 

Zasada 3.c: W swoich rolach zawodowych psychoterapeuta unika wszelkich zachowań, które mogłyby umniejszyć lub naruszyć prawa człowieka, prawa obywatelskie i inne zagwarantowane ustawowo prawa klienta oraz innych osób, których to może dotyczyć. Uzasadnienie: Polityk mógłby zostać przedstawiony w niekorzystnym świetle, co mogłaby podkręcić  stacja (nakierowując psychologa, czy też prezentując jego wypowiedź, np. po obróbce montażowej).

 

Zasada 5.c: Kiedy wymagania ze strony instytucji wiążą się z naruszeniem przez psychoterapeutę wymienionych lub innych zasad etycznych, stara się on wyjaśnić naturę konfliktu pomiędzy tymi wymaganiami a zasadami. Informuje zainteresowanych o swoich etycznych normach i obowiązkach oraz podejmuje stosowne działania. Uzasadnienie: Zastosowanie w przypadku zaproponowanego rozwiązania nr 3: Przyjęcie propozycji stacji z zastrzeżeniem możliwości doboru metod i późniejszej autoryzacji materiału (jako ochrona przed nierzetelnym wykonaniem zadania przez innego specjalistę, działającego na szkodę psychologii jako nauki, a także podmiotu oceny –polityka, któremu, jako potencjalnemu pacjentowi należy się ochrona i prawo do prywatności).

 

TECHNIKI DIAGNOSTYCZNE: Zasada ogólna: W trakcie tworzenia, publikacji i stosowania psychoterapeutycznych lub psychologicznych technik diagnostycznych psychoterapeuci działają w najlepiej pojętym interesie klienta. Chronią wyniki diagnozy przed niewłaściwym ich użyciem. (…) Uzasadnienie: Wypowiadanie się w TV o polityku jest nacechowane chęcią nie działania w jego interesie; zakładam, być może błędnie,  że nie chodzi o zmianę jego wizerunku, ani o obiektywność.

 

Zasada 8c: (…)Psychoterapeuci starają się zagwarantować, aby diagnoza i interpretacja wyników nie zostały niewłaściwie wykorzystane przez inne osoby i instytucje. Uzasadnienie: np. do manipulacji

 

Zasada 8g: Psychoterapeuci nie stosują metod i technik terapeutycznych poza kontekstem terapeutycznym. Uzasadnienie: Diagnoza w telewizji, na odległość, na podstawie prezentowanego przez tę telewizję obrazu osoby publicznej jest poza kontekstem terapeutycznym.

 

Interpretacja możliwa jest po dogłębnej analizie zachowania osoby. Psycholog może więc dopiero po jakimś czasie próbować rzetelnie osobę interpretować, ale nie na forum, bez zgody Osoby Badanej ze względu na obowiązującą tajemnicę zawodową, dbanie o dobrostan klienta). Informacji z samego procesu diagnozy, użytych w jej trakcie metod także nie powinno się pokazywać.

 

Publiczne diagnozowanie jest raczej przeprowadzane nie po to, aby daną osobę bardziej zrozumieć, tylko żeby ją zdyskredytować (takie przynajmniej odnoszę wrażenie oglądając wypowiedzi ekspertów w TV). Istnieje pewna opinia, w pewnym duchu ekspert ma się wypowiedzieć –jeżeli nie ten (bo chce być bardziej obiektywny), zaprasza się innego eksperta (Pkt. 18 Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa: cel, metody, wyniki, udostępnianie, a także zgłaszanie do badań przez osoby trzecie).

 

Jeżeli Osoba Badana nie wyrazi zgody na udział w badaniu, to nie powinna być badana; samej diagnozy nie można upubliczniać (tajemnica zawodowa –Ustawa Art. 14. 1. oraz Pkt 21 Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa). Nie jest to, co prawda, stricte diagnoza, ale w takim mniej więcej charakterze psycholog jest zapraszany do studia – ma „popsychologizować” (wariacje na temat osoby).

 

Psycholog jakąś usługę psychologiczną w tym programie będzie świadczył. Nie jestem pewna, czy jest ona rozumiana w myśl Ustawy, ale jakąś usługą jest. Klient (=podmiot diagnozowany) powinien się więc na taką usługę (oraz jej formę!) wyrazić zgodę  (Ustawa Art. 12. 1.)

 

„Konflikt interesów” –jeżeli stacja jest stronnicza, w tym przypadku  (Pkt 26 Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa)

 

Dodatkowo: Wystąpienie psychologa motywowane jest chęcią wywołania szerokiej dyskusji, wzbudzeniem sensacji. Rozmowa będzie miała raczej charakter spekulacyjny. Wyrażona publicznie ocena i interpretacja działań i zachowań polityka, to nie diagnoza (ze względu na publiczny charakter).

 

 

Jakie są potencjalne rozwiązania tego problemu?

1. Odrzucenie propozycji stacji telewizyjnej, traktując ofertę jako rażącą w kontekście zasad pracy psychologa
2. Przyjęcie propozycji stacji bez dodatkowych warunków
3. Przyjęcie propozycji stacji z zastrzeżeniem możliwości doboru metod i późniejszej autoryzacji materiału (jako ochrona przed nierzetelnym wykonaniem zadania przez innego specjalistę, działającego na szkodę Psychologii jako nauki, a także podmiotu oceny –polityka, któremu, jako potencjalnemu pacjentowi należy się ochrona i prawo do prywatności)

 

Jakie są konsekwencje każdego rozwiązania (ich prawdopodobieństwo)? 

Wybierając rozwiązanie a) psycholog pozostaje wierny zasadom etyki, nie przeprowadza działań godzących w prestiż społeczny zawodu i sam sposób wykonywania swojej pracy (diagnoza na podstawie kreowanych przez media faktów, brak zgody Osoby Badanej).

Wybierając rozwiązanie b) psycholog otrzymuje wynagrodzenie za zlecenie, podczas którego wykonania łamie zasady etyczne, poddaje się manipulacji mediów (potwierdza propagowane przez media poglądy na temat polityka).

Wybierając rozwiązanie c) psycholog stara się jak najobiektywniej przedstawić interpretację zachowań Osoby Badanej, minimalizuje negatywne skutki społeczne przedstawienia polityka przez stację (co w przypadku innego specjalisty byłoby pominięte); w dalszym ciągu jednak łamie zapis Ustawy –art. 12 oraz 14 odnośnie zgody Osoby Badanej na udział w badaniu, a także tajemnicy zawodowej, starając się przy tym zachować obiektywizm.

Zapraszam do dyskusji

 Iwona Gołembowska