Dylemat własny "Wdrożenie procedury Niebieskiej Karty "

 

Jesteś psychologiem pracującym w ośrodku pomocy społecznej. Do Twojego gabinetu przychodzi niepełnoletnia dziewczynka. Została ona objęta wsparciem psychologicznym na skutek zgłoszenia przez jej szkolną wychowawczynię zauważalnego u dziewczynki obniżenia nastroju i motywacji do nauki oraz pogłębiającego się izolowania od rówieśników. Jako psycholog, podejmujesz odpowiednie działania, aby nawiązać relację z dzieckiem, właściwie zdiagnozować obszar problemowy i dopasować metody dalszej pracy, która ma na celu poprawę samopoczucia dziecka oraz wypracowanie z nim konstruktywnych sposobów radzenia sobie z emocjami i doświadczanymi trudnościami. Podczas kolejnej konsultacji otrzymujesz niepokojące sygnały, którymi są płacz dziecka i widoczne symptomy zdenerwowania. Dziewczynka opowiada o trudnej sytuacji, która miała miejsce u niej w domu w ciągu ostatniego tygodnia, a także o innych, wcześniejszych, podobnych sytuacjach, o których nigdy do tej pory nie wspominała. Z udzielonych przez nią informacji wynika, że przynajmniej kilkukrotnie ojciec krzyczał na nią i wyzywał ją, stosując obraźliwe określenia i przekleństwa oraz przynajmniej raz szarpnął ją i uderzył w ramię. Na podstawie tych informacji oraz obserwowanych reakcji emocjonalnych dziewczynki przypuszczasz, że ojciec stosuje wobec niej przemoc. Znając historię rodziny, wiesz, że rodzice nie są przychylni ośrodkowi pomocy społecznej oraz niechętnie zgodzili się na terapię ich dziecka. Z każdą kolejną konsultacją budowała się coraz większa relacja terapeutyczna z dzieckiem i jako psycholog zauważyłeś/aś, że zachodzą pozytywne zmiany w samopoczuciu i funkcjonowaniu dziecka. Na podstawie Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Kodeksu postępowania karnego, Konwencji o prawach dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych oraz Kodeksu etycznego psychologa PTP (Artykuł 7. Odpowiedzialność, 7.2. Psycholog uznaje, że jego działania wobec osoby mogą mieć wpływ na jej otoczenie; stara się przewidzieć zarówno krótko- jak i  długofalowe skutki swoich działań i przyjmuje za nie odpowiedzialność. Psycholog dba o to, aby jego działania nie podważały zaufania społecznego do psychologii i psychologów. Jest świadomy wysokich wymagań społecznych dotyczących przedstawicieli zawodów zaufania publicznego)., zobowiązana/y jesteś do wszczęcia postępowania NK w sytuacji powzięcia informacji o podejrzeniu przemocy. Zdajesz sobie sprawę, że wdrożenie procedury Niebieskiej Karty może stanowić poważne ryzyko utraty wypracowanej relacji terapeutycznej z dzieckiem, a rodzice mogą zdecydować o przerwaniu przez dziecko terapii. Procedura NK ma bowiem charakter działania interwencyjnego i dyrektywnego, a zastosowanie takich działań w pracy psychologa z klientem (niezależnie od jego wieku) przeważnie wpływa znacząco na zmianę charakteru relacji pomiędzy osobą udzielającą wsparcia a osobą, która z tego wsparcia korzysta. Wdrożenie procedury NK nie wymaga zgody osoby, co do której istnieje podejrzenie, że doświadcza przemocy.   

Na czym polega dylemat?   

W zaistniałej sytuacji pojawia się u niego konflikt zobowiązań. Z jednej strony jest klientka – niepełnoletnia dziewczynka, która w zaufaniu opowiedziała psychologowi o doświadczanych przez siebie trudnościach, przy czym ani ona, ani jej rodzice nie mają świadomości możliwych konsekwencji i dalszego przebiegu działań podejmowanych w ramach procedury NK. Procedura Niebieskiej Karty zakłada wsparcie osób wobec których istnieje podejrzenie, że wobec nich stosowana jest przemoc przez osobę/osoby zamieszkałe w tym samym gospodarstwie domowym. W te działania włączone są również inne instytucje – policja, szkoła, sąd rodzinny, którym głównym zadaniem jest ochrona osoby dotkniętej przemocą i wdrożenie działań mających przeciwdziałać występowaniu przemocy w rodzinie. Procedura Niebieskiej Karty w poszczególnych etapach szczegółowo opisuje jakich działań i jakich efektów można się spodziewać, jednak z praktycznego punktu widzenia procedura Niebieskiej Karty budzi wiele wątpliwości, również wewnątrz ośrodków pomocy społecznej, a wątpliwości te potęgują dylemat psychologa o zasadności jej wdrożenia.   

Z drugiej strony zaś na psychologu spoczywają zobowiązania pracownika ośrodka pomocy społecznej i obywatela, zgodnie z którymi powinien on wszcząć procedurę Niebieskiej Karty w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie.   

Czyje i jakie dobro/wartości/interesy są tu zagrożone oraz czym są zagrożone?   

Zagrożone jest życie i bezpieczeństwo dziecka, obawiasz się, że nie wdrażając procedury Niebieskiej Karty, ryzykujesz utratą życia i zdrowia dziecka, gdyż przemocowe zachowania ojca, o których dziewczynka Ci opowiedziała, mogą się powtarzać. Ponadto obawiasz się, że ojciec w reakcji na wszczętą procedurę może skrzywdzić dziecko, stosując przemoc psychiczną i/lub fizyczną w ramach kary. Zobowiązana/y jednak jesteś do wszczęcia postępowania NK w sytuacji powzięcia informacji o podejrzeniu przemocy. W sytuacji, gdy klientem jest dziecko, wobec którego psycholog ma podejrzenie, że doświadcza ono przemocy ze strony któregoś z rodziców – prawdopodobne jest, że rodzic lub obydwoje rodzice, czując się zagrożeni negatywną oceną lub nawet oskarżeni (choć NK de facto nie jest oskarżeniem o przemoc), zareagują obronnie, przerywając współpracę z psychologiem, możliwe, że nawet oskarżając psychologa (przed nim samym i/lub jego przełożonymi w ośrodku pomocy społecznej) o kłamstwo czy złą interpretację słów dziecka. Należy również zaznaczyć, że w związku z tym, że do procedury NK zapraszane są inne instytucje, narażone jest również dobre imię rodziny w oczach sąsiadów (dzielnicowy ma obowiązek wejść w środowisko w pełnym umundurowaniu, może przeprowadzić wywiad środowiskowy z najbliższymi sąsiadami, psycholog/pedagog szkolny może zaprosić dziecko na rozmowę, może również powziąć informację od nauczycieli z którymi dziecko ma lekcje, procedurę NK prowadzi jednostka pomocy społecznej, która może nadal kojarzyć się w Polsce z „opieką”, która daje zasiłki „patologii”). U dziecka sytuacja ta może pogłębić poczucie zagubienia, konfliktu lojalności między byciem lojalnym wobec rodziców a byciem lojalnym wobec psychologa. Lojalność dziecka wobec psychologa może się wykształcić w wyniku nawiązanej pozytywnej relacji i może ona zobowiązywać dziecko do okazywania psychologowi życzliwości i pozytywnego wypowiadania się o nim, jako o osobie, którą polubiło i której zaufało, co może być dla dziecka bardzo obciążające emocjonalnie w przypadku negatywnych komentarzy i reakcji rodziców na wszczętą przez psychologa procedurę NK. Ponadto, w sytuacji omawianego dylematu zagrożone jest także poczucie kompetencji i dobre imię samego psychologa – z uwagi na możliwe oskarżenia, jakie mogą paść pod jego adresem ze strony rodziców dziecka czy nawet samego dziecka, które może poczuć się „zdradzone”. Z uwagi na to, że dalszym rozpatrywaniem wszczętej procedury NK zajmują się inni pracownicy struktury ośrodka pomocy społecznej, psycholog traci kontrolę nad sytuacją. Istnieje też ryzyko, że w przypadku wystąpienia w tej rodzinie w przyszłości jakichś trudności, nie zwrócą się oni już po pomoc, bo będą obawiali się ponownych zarzutów o niewłaściwe postępowanie.   

Jakim rozwiązaniem przypuszczalnie zainteresowane są strony?   

1.    Psycholog uzupełnia kwestionariusz Niebieskiej Karty i przekazują sprawę do Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie: 

Krótkoterminowe konsekwencje: psycholog podejmuje działania zgodnie z prawem, następuje utrata relacji z dzieckiem, rodzice w odwecie zabierają dziecko z terapii, brak kontaktu z dzieckiem i z jego rodziną. Być może dziecko doświadczy kolejnej formy przemocy ze strony ojca, który otrzyma informacje, że została rozpoczęta procedura NK. 

Długoterminowe konsekwencje: rodzice mając takie doświadczenie, mogą oporować za każdym razem, kiedy dziecko będzie chciało ponownie podjąć spotkania z psychologiem. Rodzina może zostać zaproszona na grupę roboczą, do miejsca zamieszkania może udać się policjant, przez okres monitoringu sytuacja w rodzinie może być inna, sprawca przemocy może być bardziej czujny i ostrożny. Procedura Niebieskiej Karty jest jednym z pierwszych kroków do podjęcia działań wobec przemocy w rodzinie.  

2.    Psycholog nie zgłasza sprawy, nie podejmuje działań, nie uzupełnia kwestionariusza Niebieskiej Karty 

Krótkoterminowe konsekwencje: dziecko może uczestniczyć w cotygodniowych spotkaniach z psychologiem, psycholog może kontynuować współpracę i budowanie więzi z dzieckiem. 

Długoterminowe konsekwencje: zagrożone jest bezpieczeństwo i zdrowie dziecka, w rodzinie nie zmienia się nic, nie ma możliwości wdrożenia planu wsparcia rodziny, zapewnienia ochrony dziecku. 

Dziecko chciałoby nadal uczęszczać na konsultacje do psychologa. Chciałoby też mieć dobre relacje z rodzicami, dobrze czuć się w swoim domu.   

Psycholog chciałby kontynuować współpracę z dzieckiem.   

Rodzice chcieliby, aby psycholog wypracował z ich dzieckiem pozytywne zmiany w jego samopoczuciu i funkcjonowaniu – możliwe, że bez aktywnego angażowania ich w działania terapeutyczne.   

Przepisy, które da się w tym przypadku zastosować.   

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.   

Art. 19.   

1. Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodzica(ów), opiekuna(ów) prawnego(ych) lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem.   

2. Tego rodzaju środki ochronne powinny obejmować, tam gdzie jest to właściwe, skuteczne przedsięwzięcia w celu stworzenia programów socjalnych dla realizacji pomocy dziecku oraz osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem, jak również innych form działań prewencyjnych dla ustalania, informowania, wszczynania i prowadzenia śledztwa, postępowania, notowania wymienionych wyżej przypadków niewłaściwego traktowania dzieci oraz tam, gdzie jest to właściwe – ingerencję sądu.   

USTAWA z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie   

Art. 9d.   

4. Wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” następuje przez wypełnienie formularza „Niebieska Karta” w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie.   

Art. 12.   

Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy wobec członków rodziny, powinny niezwłocznie zawiadomić o tym Policję lub prokuratora.   

Kodeks postępowania karnego   

Art. 304.   

§1. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Przepisy art. 148a oraz art. 156a stosuje się odpowiednio.   

Kodeks etyczny psychologa PTP (z dnia 2 grudnia 2018 r.) – nowy   

Art. 7. Odpowiedzialność   

7.2. Psycholog uznaje, że jego działania wobec osoby mogą mieć wpływ na jej otoczenie; stara się przewidzieć zarówno krótko- jak i długofalowe skutki swoich działań i przyjmuje za nie odpowiedzialność. Psycholog dba o to, aby jego działania nie podważały zaufania społecznego do psychologii i psychologów. Jest świadomy wysokich wymagań społecznych dotyczących przedstawicieli zawodów zaufania publicznego.   

Art. 14.   

Prawo psychologa do zachowania tajemnicy zawodowej   

Psycholog ma prawo do zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem czynności zawodowych. Wyjątki od tej reguły określają przepisy prawa powszechnego.   

Art. 11.   

Pkt. 11.1. 1. Odbiorca ma prawo do ochrony oraz poszanowania poufności i prywatności.   

Pkt. 11.2.b. Tajemnica zawodowa może zostać uchylona, jeśli istnieje poważne zagrożenie życia lub zdrowia osób, lub gdy tak stanowią przepisy prawa powszechnego.   

Określenie możliwych konsekwencji działań jest trudne do ustalenia, wszystko zależy jak przebiegnie sama procedura NK. Przykładowo, jeśli zostanie spisana Kwestionariusz Oceny Ryzyka (kwestionariusz uzupełniany przez pracownika socjalnego na prośbę przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego w związku z powzięciem informacji o podejrzeniu stosowanie przemocy w rodzinie) w której pracownik socjalny wskaże, że nie ma przesłanek do wszczęcia procedury Niebieskiej Karty, ponieważ w rodzinie nie występuje przemoc, dziecko może mieć poczucie porzucenia, że nawet instytucje pomocowe już mu nie pomogą, rodzice mogą czuć się bezkarnie i stosować dalej przemoc. Dziecko może zakwestionować, że to co czuł jako przemoc, wcale nie jest przemocą, więc zwątpi w siebie, co może doprowadzić do innych nadużyć ze strony innych ludzi w dalszych etapach rozwoju. Jeśli procedura zostanie przeprowadzona w sposób profesjonalny dziecko może doświadczyć zrozumienia i ochrony ze strony innych, że ma prawo głosu, że ojciec nie jest bezkarny, być może ojciec zostanie zmotywowany do podjęcia terapii, a to może poprawić ogólne funkcjonowanie całej rodziny. Krótkoterminowo w związku z tym, że „ktoś się interesuje rodziną” ojciec będzie się miał na baczności i zaprzestanie stosowania przemocy. Ojciec może zauważyć, że bez stosowanie przemocy w rodzinie jest inaczej – lepiej.   

W optymalnym scenariuszu rozwiązania powyższego dylematu, psycholog po spisaniu kwestionariusza Niebieskiej Karty podejmuje szereg działań monitorujących oraz wspierających prace zespołu ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz wskazuje obszar rodzicom dziecka, w którym przerwanie terapii mogłoby negatywnie wpłynąć na rozwój ich dziecka.   

Zapraszam do dyskusji

 Zuzanna Michalak