Dylemat własny „Namaszczenie chorych”

Jesteś psychologiem pracującym od 20 lat w hospicjum stacjonarnym we Wrocławiu. Pewnego dnia do hospicjum zostaje przez żonę przywieziony czterdziestoletni mężczyzna w stanie terminalnym, chorujący od kilku lat na nowotwór płuc, przez większość czasu leżący i śpiący, niechętnie inicjuje rozmowę z kimkolwiek, ale jeśli już się to dzieje, kontakt z nim jest logiczny. Lekarze pracujący w hospicjum prognozują jego śmierć w przeciągu najbliższych kilkunastu dni. Kilka dni później, gdy umierający po porannym przebudzeniu podejmuje próbę kontaktu z otoczeniem, w obecności pracowników placówki informuje cię, że jest ateistą i absolutnie nie życzy sobie organizacji sakramentu namaszczenia chorych niedługo przed odejściem. Po tygodniu pobytu chorego w hospicjum żona pacjenta powiadamia cię, że dziś wieczorem sprowadzi do placówki duchownego, by udał się do sali chorego celem udzielenia tego sakramentu mężowi, ponieważ mąż od dwóch dni jest w śpiączce i nie ma z nim żadnego kontaktu. Nie wiesz, co zrobić w tej sytuacji.

Na czym polega ten dylemat?

Psycholog staje przed dylematem chronienia poglądów  i autonomii chorego  (czego świadectwem byłoby niedopuszczenie do udzielenia mu sakramentu namaszczenia chorych przed duchownego) a pozwoleniem na to, by żona umierającego mogła współdecydować o jego losie w ostatnich dniach jego życia, co byłoby równoznaczne z nierespektowaniem woli, podmiotowości pacjenta.

Kodeksowy kontekst problemu

Kodeks Etyczny Psychologa

Artykuł 3. Poszanowanie praw i godności ludzkiej

3.1. Psycholog działa z poszanowaniem praw człowieka i godności ludzkiej, doceniając wyjątkowość i unikalną wartość każdej osoby. Respektuje prawo odbiorcy do autonomii i podmiotowości, do poszanowania intymności i do zachowania prywatności. 

3.2. Psycholog szanuje prawo odbiorcy do własnego rozumienia swojego dobra, jest gotowy do dialogu; nie narzuca odbiorcy swojego rozumienia tego, co będzie dla odbiorcy korzystne. Psycholog uznaje prawo każdego człowieka do kierowania się własnym systemem wartości i dokonywania własnych wyborów, również w zakresie kontaktu z psychologiem. 

Artykuł 4. Dbałość o dobro odbiorcy

4.1. Nadrzędną wartością dla psychologa jest dobro odbiorcy w wymiarze indywidualnym i społecznym. Psycholog uznaje, że dobrem osoby może być zarówno jej indywidualny rozwój, jak i przynależność i udział w społeczeństwie, kulturze i tradycji. Psycholog stara się w każdej sytuacji chronić to dobro, tak unikając szkody (primum non nocere), jak i dbając o podniesienie jakości życia odbiorcy. 

4.3. Psycholog czuje się zobowiązany do dbałości przede wszystkim o dobro osoby lub osób, będących bezpośrednim odbiorcą jego działań zawodowych. To zobowiązanie utrzymuje się również wówczas, kiedy zleceniodawcą jest inna osoba bądź instytucja, lub gdy w grę wchodzi interes społeczeństwa jako całości. Obowiązuje ono również w działaniach wobec osób o ograniczonych możliwościach podejmowania autonomicznych decyzji. 

Artykuł 9. Prawo odbiorcy do autonomii i podmiotowości

9.1.a. Psycholog respektuje i wspiera godność i autonomię osoby; szanuje wiedzę, przekonania i doświadczenie osobiste odbiorcy. Psycholog nie przekracza granic wyznaczonych przez autonomię osobistą odbiorcy.

9.1.b. Psycholog jest świadomy różnic międzyludzkich wynikających z uwarunkowań jednostkowych, społecznych, kulturowych, oraz związanych z pełnionymi rolami. W swoich działaniach profesjonalnych przejawia szacunek dla drugiego człowieka niezależnie od wskazanych powyżej różnic. Psycholog nie dopuszcza do sytuacji, w których jego działania mogłyby cechować uprzedzenia i dyskryminacja, w szczególności w obszarach związanych z płcią, orientacją seksualną, wiekiem, narodowością, pochodzeniem etnicznym, religią, statusem społeczno–ekonomicznym czy stanem zdrowia odbiorcy. Dotyczy to zarówno rodzaju podejmowanych działań, sposobu ich wykonywania, jak i decyzji o podjęciu lub odmowie podjęcia działań psychologicznych. 

Zagrożone dobra

Dobrami zagrożonymi dla pacjenta są: relacje rodzinne u kresu życia, autonomia, wola, podmiotowość i poglądy religijne.

Dobra zagrożone dla żony umierającego to: poglądy religijne, możliwość współdecydowania o małżonku, potencjalna relacja oparta na wsparciu z psychologiem w razie śmierci małżonka.

Zagrożonym dobrem jest też dobre imię i reputacja psychologa, który, gdyby wyraził sprzeciw w związku z udzieleniem choremu sakramentu, mógłby zostać uznany za osobę wtrącającą się w sprawy rodzinne, podważającą sensowność i wartość, jaką w sakramencie namaszczenia chorych widzi żona. Praca psychologa w hospicjum skupia się także na wsparciu rodziny, więc relacja psychologa z żoną umierającego również jest zagrożona.

Potencjalne rozwiązania problemu i ich konsekwencje

Niedopuszczenie do udzielenia przez duchownego sakramentu namaszczenia chorych i podjęcie próby negocjacji z żoną

• Żona chorego może poczuć się urażona, znieważona, nie zgodzić się na propozycje rozmowy i zacząć się kłócić lub nawet być agresywna w stosunku do psychologa, czy innego członka personelu, chcąc za wszelką cenę udzielić mężowi sakramentu namaszczenia chorych
• Psycholog może czuć, że za bardzo ingeruje w sprawy między małżonkami i długo później zmagać się z poczuciem winy
• Żona może chcieć porozmawiać i negocjować z psychologiem i wstrzymać się, póki co, z pomysłem udzielenia mężowi sakramentu przez duchownego, dopóki wspólnie nie dojdą do kompromisu

Brak reakcji na zaistniałą sytuację, co jest równoznaczne z pozwoleniem na to, by duchowny po przybyciu do hospicjum udzielił umierającemu sakramentu namaszczenia chorych zgodnie z wolą żony, niezgodnie z wolą pacjenta

• Żona może czuć się bardziej spokojna, ponieważ zgodnie z doktrynami jej wiary wypełniła swój chrześcijański obowiązek, by umierający otrzymał namaszczenie chorych przed śmiercią
• Psycholog i personel medyczny mogą mieć poczucie winy, że nie została uszanowana wola, autonomia i podmiotowość umierającego oraz została złamana została jedna z zasad kodeksu etycznego psychologa
• Pacjent, jeśli po otrzymaniu namaszczenia odzyskałby przytomność, mógłby obwiniać personel placówki o nierespektowanie jego woli, poglądów religijnych i starać się o to, by ktoś z tego powodu poniósł odpowiedzialność karną, szkodząc tym samym dobremu imieniu hospicjum

Zapraszam do dyskusji

Marta Śmigielska