Dylemat etyczny do opracowania - numer 1

Dylemat etyczny nr 1

Treść dylematu: Psycholog (terapeuta) w trakcie sesji dowiaduje się, że klientka/pacjentka została zgwałcona.

Dlaczego jest to dylemat?

Przedstawiona sytuacja jest dylematem, gdyż psycholog zobowiązany tajemnicą zawodową opisaną w Kodeksie Etyczno-Zawodowym Psychologa może czuć się moralnie zobowiązany do zgłoszenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa zgwałcenia. Jednocześnie psycholog zobowiązany jest przez Kodeks do poszanowania systemu wartości klienta i jego prawa do podejmowania własnych decyzji. Zaznacza się także, że nawet gdy psycholog nie akceptuje wyborów dokonanych przez klienta, stara się mu pomóc. Psycholog musi więc dokonać wyboru między dochowaniem tajemnicy zawodowej i poszanowaniem praw klientki a zobowiązaniem prawnym.

Czy istnieje jakiś kontekst kodeksowy/prawny problemu?

Kontekst prawny:

W styczniu 2014 uchylono przepis art. 205 k.k., który przewidywał ściganie przestępstwa gwałtu na wniosek pokrzywdzonego/pokrzywdzonej – od tej pory przestępstwo to ścigane jest z urzędu, co oznacza, że również informacja o przestępstwie nie pochodząca bezpośrednio od jego ofiary jest podstawą do wszczęcia postępowania karnego. Postępowanie przebiega wtedy niezależnie od woli osoby poszkodowanej.

Co za tym idzie zgodnie z art. 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego „Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję.” Podkreśla się w tym przypadku sformułowanie „społeczny obowiązek”, które wskazuje na wymiar moralny obowiązku, a co za tym idzie na brak odpowiedzialności karnej w przypadku niezłożenia zawiadomienia.

Kontekst kodeksowy – Kodeks Etyczno - Zawodowy Psychologa:

*  Psycholog powinien respektować podstawowe wartości klienta/pacjenta: godność osoby ludzkiej, podmiotowość, autonomię człowieka, prawo nieskrępowanego rozwoju oraz uznawać jego prawo do kierowania się własnym systemem wartości, dokonywania własnych wyborów, jak również prawo do intymności.

* Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej, a jej uchylenie może nastąpić, gdy poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób.

* Wnikanie w intymne, osobiste sprawy klienta dopuszczalne jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów pomocy psychologicznej.

* Nawet nie akceptując postępowania osoby, psycholog powinien starać się jej pomóc.

 Zagrożone dobra:

- dobro klientki: prawo do intymności, dokonywania własnych wyborów, godność, podmiotowość, autonomia, system wartości, klientka może mieć poczucie wstydu, obawiać się ostracyzmu społecznego, reakcji ze strony znanych jej osób – zagrożone będzie jej dobre samopoczucie, samoocena, zaufanie do psychologa i specjalistów w ogóle.

- dobro psychologa: możliwość moralnego zachowania się, dobre imię, zachowanie się zgodne z prawem.

- dobro społeczne: ochrona przed potencjalnym ponowieniem przestępstwa, możliwość ukarania sprawcy.

 Potencjalne rozwiązania:

1.   Psycholog może złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa policji lub prokuratorowi. Pozostanie wtedy w zgodzie nałożonym na niego przez prawo, społecznym obowiązkiem. 

2.    Psycholog może próbować namówić klientkę do złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oferując jej wsparcie przy przygotowaniach do złożenia zawiadomienia, przedstawiając jej ewentualne pozytywne i negatywne skutki.

3.  Psycholog może pozostawić decyzję dotyczącą zawiadomienia o podejrzeniu przestępstwa klientce – respektując jej podstawowe prawa jako człowieka pozwolić jej na podjęcie samodzielnej decyzji w toku terapii.

 Co należy wziąć pod uwagę, podejmując decyzję?

Kodeks Etyczno - Zawodowy Psychologa zwalnia z konieczności przestrzegania tajemnicy zawodowej, gdy bezpieczeństwo klienta lub innych osób jest poważnie zagrożone, co nie ma miejsca w tym przypadku. W związku z tym tajemnica zawodowa nadal obowiązuje. Jednak ze względu na brak ustawy o zawodzie psychologa ma ona charakter umowny, nie zaś formalny.

Psycholog jest również zobowiązany by akceptować wybór i mimo tego starać się mu pomóc. Ma on działać kierując się dobrem klienta – jeśli zgłoszenie zawiadomienia o gwałcie miałoby zaszkodzić klientce, zachowanie takie byłoby niezgodne z Kodeksem. Powinien także pamiętać by angażować się w intymne sprawy klientki, jedynie w takim stopniu, w jakim sprzyja to terapeutycznym oddziaływaniom.

Istotne są również prawa klientki takie jak godność, prawo do decydowania o sobie, autonomii intymności. Gwałt sam z siebie zagraża tym podstawowym prawom. Jest to kwestia bardzo intymna, często wiążąca się z dużym poczuciem wstydu i poniżenia. W tej szczególnie delikatnej sferze, bardzo istotne wydaje się zachowanie taktowne, wspierające i empatyczne. Zgłoszenie zawiadomienia przez psychologa może zostać odebrane jako zagrażające, godzące w poczucie niezależności i intymność. Może sprzyjać także wiktymizacji klientki. Należy wziąć pod uwagę możliwość, że zgłoszenie przestępstwa nie przyniesie korzyści klientce, a wręcz jej zaszkodzi. Ma ona prawo podjąć decyzję o zaniechaniu wszczęcia postępowania – z powodu niechęci wobec rozmowy o tym przeżyciu z obcymi osobami (policja, sąd), spotkania ze sprawcą, odtwarzania tego wydarzenia. Należy jednak brać również pod uwagę możliwość, że klientka chciałaby zgłosić zawiadomienie o gwałcie, jednak z powodu wiążących się z tym obaw, potrzebuje wsparcia.

Zgłoszenie zawiadomienia przez psychologa powoduje, że postępowanie toczy się niezależnie od woli klientki i nie ma ona na nie wpływu – między innymi nie może go zakończyć. Może to sprzyjać jej uprzedmiotowieniu, poczuciu, że nie wpływu na tak ważną, dotyczącą jej seksualności kwestię. Należy też uwzględnić inne wynikające z tego kwestie, np. zagrożenie ze strony sprawcy oraz zagrożenie ostracyzmem społecznym (sugerowanie niestosowanego ubioru lub zachowania, usprawiedliwianie sprawcy, zniechęcania do podjęcia działania, wzbudzanie poczucia winy).

Nie bez znaczenia jest także fakt społecznego obowiązku nałożonego na każdego obywatela. Według prawa, każdy obywatel ma moralny obowiązek zgłosić przestępstwo ścigane z urzędu. Nie jest to jednak obligatoryjne, wydaje się więc, że w uzasadnionym etycznie przypadku możliwe jest zaniechanie zgłoszenia.

 Jak wyjaśnisz ten problem i jego rozwiązanie (klientowi, otoczeniu)?

Uważam, że w tej sytuacji należy uszanować wolę klientki oraz jej podstawowe, niezbywane prawa – sprawa ta dotyczy sfery bardzo intymnej, wrażliwej i decydowanie o niej bez udziału klientki byłoby naruszeniem jej godności i intymności. Nie ma także przesłanek zwalniających psychologa z tajemnicy zawodowej – bezpieczeństwo klientki nie jest zagrożone. Zrezygnowanie ze zgłaszania zawiadomienia przez psychologa wydaje się w tym przypadku etycznie uzasadnione. Kwestia dotyczy sfery bardzo osobistej, o której decydować powinna przede wszystkim klientka. Bez chęci zgłoszenia z jej strony wyjaśnienie tej sprawy może być bardzo utrudnione – szczególnie jeśli na miejscu zdarzenia nie było świadków. Trzeba także wziąć pod uwagę społeczne postrzeganie gwałtu – nie zawsze uwzględnia ono prawo do godności i wolności pokrzywdzonego, a często usprawiedliwia i chroni sprawcę. Cały proces może spowodować znaczące zmiany w samoocenie i samopoczuciu klientki. Skutkować również może utratą zaufania do psychologa, co w kontekście potencjalnie negatywnych konsekwencji, może zagrażać jej dobrostanowi.

Kaja Chojnacka (V)

Zapraszam do komentowania!