Dylemat własny: "Co mówić w szkole?"

Opis dylematu

Jesteś psychologiem szkolnym w liceum w małej miejscowości. W maju zgłasza się do Ciebie 17-letnia (za miesiąc kończy 18 lat) uczennica (Marta) klasy drugiej ze względu na pojawiające się od pewnego czasu – około miesiąca, trudności w koncentracji uwagi na lekcjach oraz brak reakcji na kilkakrotnie zadane przez nauczyciela pytanie (do spotkania została zachęcona przez nauczycielkę od języka polskiego). W trakcie kolejnej wizyty nastolatka wspomina o swoim wujku (mężu siostry matki), który od trzech miesięcy dopuszcza się wobec niej czynności naruszających jej granic cielesnych – początkowo dotykał jej nóg, piersi przez ubranie, od pewnego czasu wkłada swoje ręce pod jej ubrania i dotyka sfer intymnych, w minionym weekend próbował doprowadzić do stosunku seksualnego, jednak Marta uciekła do łazienki. Od czasu ostatniego zdarzenia nie miała kontaktu z wujkiem. Nikomu nie opowiedziała o tych wydarzeniach, nie chce nikogo o tym informować, ponieważ boi się, że kiedy ktoś się o tym dowie, przekaże informacje kolejnym osobom i rozniesie się plotka, w której zostanie wyśmiana, posądzona o to, że to wszystko wymyśliła. Kilkakrotnie przeprasza Cię, że zajmuje Ci czas. Czuje się gorsza od innych, myśli, że nic już nigdy nie osiągnie. Mimo, że otrzymuje dobre oceny, twierdzi, że inni są lepsi od niej. Uważa, że nie może zasługiwać na nic dobrego, że widocznie powinna teraz cierpieć. W klasie nie ma zbyt wielu przyjaciół, twierdzi, że nie lubi przebywać w towarzystwie innych, na przerwach woli być sama. Opowiada, że w wakacje będzie pracować, więc przez większość czasu nie będzie miała kontaktu z wujkiem, natomiast po skończeniu szkoły chce wyprowadzić się na studia do większego miasta, oddalonego od aktualnego miejsca zamieszkania i nie będzie utrzymywać kontaktów z rodziną, więc „problem się rozwiąże”. Dylemat psychologa polega na podjęciu decyzji, czy powinien umieścić informacje o wykorzystaniu nastolatki w prowadzonej przez siebie – obowiązkowej dla psychologa szkolnego - dokumentacji, mimo, że uczennica prosi o zachowanie tajemnicy, czy nie wprowadzać uzyskanych informacji do dokumentacji.

Strony dylematu i ich interesy:

1. Marta - chce poprawy zdolności poznawczych w zakresie koncentracji uwagi, nie chce być obiektem plotek,

2.  rodzice uczennicy – brak informacji o ich stosunku do wydarzeń,

3. psycholog szkolny – pragnie być w zgodzie z zasadami kodeksu etyczno-zawodowego, prawa karnego oraz dokumentów prawnych związanych z wykonywaniem zawodu w placówce oświatowej; nie chce tracić kontaktu nawiązanego z uczennicą, nie chce by Marta doświadczała wykorzystania i związanych z nim konsekwencji, w postaci pogorszenia stanu zdrowia psychicznego.

Kontekst sytuacyjno-społeczno-kulturowy:

Psycholog nie posiada informacji dotyczących stosunku rodziców uczennicy do istniejącego problemu, nie wie czy wiedzą o zaistniałej sytuacji. Z ogólnych informacji od innych nauczycieli wie, że jest to rodzina, mieszkająca w małej wsi, 10 km od miasta, w którym znajduje się szkołą. Wujek wraz z żoną przeprowadził się pół roku temu do domu rodziców Marty. Rodzina żyje w małej społeczności, w której wiele osób się zna – istnieje możliwość częstego przekazywania sobie różnych informacji, plotkowania.

Prawny kontekst dylematu:

1) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia (…) dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej:

§ 11. 1. Przedszkole, szkoła i placówka prowadzą dzienniki innych zajęć (…) w szczególności zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej (…).

*Jakie informacje muszą pojawić się w dokumentacji/jakie mogą zostać pominięte? Jakie konsekwencje niesie za sobą dokumentowanie rozmów indywidualnych z uczniem?

§ 18. Pedagog, psycholog (…) zatrudniony w przedszkolu, szkole lub placówce prowadzi dziennik, do którego wpisuje (…)  zajęcia i czynności przeprowadzone w poszczególnych dniach, w tym informacje o kontaktach z osobami i instytucjami(…) oraz imiona i nazwiska dzieci, uczniów, słuchaczy lub wychowanków, objętych różnymi formami pomocy, w szczególności pomocą psychologiczno-pedagogiczną.

*Jak ma się to do konieczności zachowania tajemnicy zawodowej?

2) Kodeks postępowania karnego Art. 304. Obowiązek zawiadomienia o przestępstwie

§ 1. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. (…)

* Jak ma się to do konieczności zachowania tajemnicy zawodowej?

3) Statut szkoły (na podstawie: Statutu Szkoły Podstawowej nr 5 w Ustroniu)

§ 10. 1. (…) 3. Pomiędzy organami szkoły istnieje bieżąca wymiana informacji o planowanych działaniach lub podjętych decyzjach.

*Jakie konsekwencje niesie przekazywanie informacji przez psychologa np. dyrektorowi?

Kodeks Etyczno-zawodowy psychologa:

1) Zasady ogólne pkt. 1: wykonując czynności zawodowe, psycholog zawsze dąży do tego, żeby kontakt z nim był pomocny dla drugiego człowieka czy grupy osób.

*Co będzie pomocne w danej sytuacji?

2) Psycholog jako praktyk

Pkt. 19. (…)  Psycholog ma moralny obowiązek stać w obronie praw małoletniego. Psycholog ma prawo i też obowiązek respektować decyzję małoletniego jako osoby ludzkiej w zakresie kontaktów z nim.

*Co jeśli uczennica zdecyduje się zaprzestać kontaktów z psychologiem szkolnym a jej stan psychiczny się pogorszy? Jakie poniesie on wówczas konsekwencje z tytułu zatrudnienia w placówce oświatowej w ramach działań związanych z niesieniem pomocy psychologiczno-pedagogicznej?

Pkt. 21. Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej. Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób. (…)

*Czy bezpieczeństwo jest poważnie zagrożone?

Możliwe rozwiązania dylematu

1. Psycholog zapisuje w prowadzonej dokumentacji informacje dot. wykorzystania.
2. Psycholog nie wprowadza do dokumentacji informacji dot. wykorzystania.

Konsekwencje każdego z rozwiązań

Ad.1. Wprowadzenie informacji do dokumentacji wiąże się z koniecznością podjęcia działań wynikających z dokumentów prawnych, ze zgłoszeniem sprawy do dyrekcji szkoły, rodziców Marty czy Policji. Psycholog utraci zaufanie nastolatki, co może wiązać się z zaprzestaniem kontaktów. Możliwe jest także, że informacja zostanie nagłośniona w małym środowisku – np. przez nauczycieli pracujących w szkole, co może spowodować pogorszenie się stanu psychicznego Marty. Dziewczynka może nie doświadczać już aktów związanych z nadużyciem seksualnym. Psycholog działa w zgodzie z prawem.

Ad.2. Psycholog pozostaje w zgodzie z zasadą zachowania tajemnicy zawodowej. Zachowane zostaje zaufanie uczennicy do psychologa. Jeśli uczennica będzie uczestniczyła w spotkaniach z psychologiem, należało będzie określić ich cel. Uczennica może doświadczyć pogorszenia stanu zdrowia psychicznego i/lub kolejnego wykorzystania. Jeśli jej stan się pogorszy, np. popełni samobójstwo, lub informacje zostaną uzyskane przez inne organy, np. Policję, psycholog doświadczy konsekwencji prawnych wynikających z nieprzestrzegania kodeksów.

Zapraszam do dyskusji!

Paulina Jaworska