Dylemat własny: "Zareagować czy odpuścić?"

Opis dylematu

Jesteś absolwentem psychologii, rozpoczynasz bezpłatny staż w poradni zdrowia psychicznego, dla uczestników szkoleń podyplomowych w zakresie uzyskania certyfikatu psychoterapeuty. Wiesz, że obecnie jednym z członków zespołu w poradni jest Twój były terapeuta, pracujący w nurcie psychoanalitycznym. Przez rok terapii doświadczyłeś jako jego klient (i student 1. roku psychologii) licznych nieprawidłowości dotyczących relacji terapeutycznej, m.in. podważania fundamentalnych dla Ciebie wartości, oceniania, propozycji nawiązania współpracy zawodowej, stworzenia wspólnie organizacji pomocowej).  Wiele Waszych rozmów dotyczyło poglądów terapeuty, jego planów budowy domu i analizowania polityków z punktu widzenia psychoanalityka. Wiedziałeś też od niego, że mocno kojarzysz mu się z jego rodzicem. Po spotkaniu z superwizorem poinformował Cię, że wg superwizora terapeuta Cię „uwodzi” w sensie kreowania autowizerunku, chwilę o tym rozmawialiście jako o czymś świadomym, a więc już nieszkodliwym dla relacji terapeutycznej, po czym kontynuował spotkania.

Po ok 10 kolejnych sesjach od informacji od superwizora zaproponował Ci zamkniecie waszej relacji terapeutycznej. Nie polecił Ci jednocześnie innego terapeuty. Powiedział, że możesz przychodzić dalej, a rozmawiać będziecie o planach biznesowych. Ostatecznie propozycja współpracy została przez terapeutę wycofana, kontakt został przez terapeutę całkowicie zamknięty. Już po tych zdarzeniach, z dystansu, zacząłeś nadawać tym wydarzeniom ich właściwy wymiar. Zrozumiałeś, że terapeuta nadużył relacji zawodowej, wykorzystał ją do swoich celów, w tym osobistych. Oprócz należnego mu honorarium terapeuta pozyskiwał inne gratyfikacje, m.in. dowartościowywał się podczas Waszych sesji kosztem m.in. Twojej terapii, Twojego poczucia istotności.  Relacja terapeutyczna służyła Twoim zdaniem m.in. przewentylowaniu siebie przez terapeutę (w przeciwprzeniesieniu – np. poprzez nieświadome pomijanie celów terapii, tj. m.in. Twoich potrzeb, praw jako klienta) bez konieczności odwoływania się do rzeczywistości, z pominięciem świadomości.

Uczucia, które Ci towarzyszyły po tych zdarzeniach, to obniżone poczucie wartości, rozczarowanie, złość oraz ogólne rozbicie i zwątpienie w sens terapii. Zdałeś sobie sprawę, że klient jest w bardzo dużej mierze zdany na terapeutę, jego umiejętności oraz etyczność.

Dwa lata później przypadkiem spotykałeś się z terapeutą. Rozmawiacie, pojawia się okazja, żeby poruszyć temat nieświadomych aspektów zachowań terapeuty. Kończysz studia i masz silne poczucie istotności wpływu obszarów nieświadomych na terapeutę oraz jego wpływu na swoich klientów. Chociaż to dla Ciebie mało komfortowe, mówisz mu o swoich odczuciach z okresu terapii i przemyśleniach po niej.

Zwrotnie otrzymujesz od niego zaskoczenie, zaprzeczenie oraz propozycję powrotu do niego na terapię. W późniejszym czasie dochodzą Cię słuchy od znajomych, że terapeuta nadal funkcjonuje w ten sposób, że zawyża swoje poczucie wartości kosztem klientów i ich terapii. Aktualne spotkanie stawia Cię przed problemem, co należy teraz zrobić.

Na czym polega dylemat?

Jesteś nowym członkiem zespołu, nie chcesz podważać kompetencji doświadczonego kolegi z pracy, jednocześnie czujesz, że obok sposobu prowadzenia terapii przez tego terapeutę nie powinieneś przejść obojętnie.  Nie chcesz też uzyskać łatki „donosiciela”.

Jednocześnie dostrzegasz istniejący konflikt interesów, gdzie jedną stroną są potencjalni klienci terapeuty, drugą jest terapeuta, a trzecią jesteś ty. 

W twoim interesie jest zrobienie pozytywnego wrażenia na zespole psychologów, terapeutów oraz szefowej, niegenerowanie niejasnych, konfliktowych sytuacji, zwłaszcza, kiedy jeden z członków zespołu może mieć w wyniku Twojego działania daleko idące kłopoty. Zdajesz sobie sprawę, że właśnie w wyniku naruszenia tej etyki, narażane było dobro klientów, główny cel pracy psychologa.Możesz z dużą dozą prawdopodobieństwa przypuszczać, że terapeuta nadal tak funkcjonuje, w związku z tym klienci mogą doświadczać nadużyć, powtórzenia trudnych/ traumatycznych wydarzeń z przeszłości, a w konsekwencji np. umocnią się w swoich dotychczasowych zaburzeniach.

Dodatkowo masz konflikt lojalnościowy jako pracownik tej konkretnej poradni. Wiesz, że ze względu na nieetyczne zachowania terapeuty poradnia może nie mieć dobrej opinii (lojalność w odniesieniu do właściciela, całego zespołu, siebie). Jednocześnie kodeks zaleca niedonoszenie i niekaranie nieetycznie postępujących psychologów.

 Zastanawiasz się, czy to zgłosić, komu oraz w jakiej roli – kolegi z pracy czy bylego klienta. Trochę też zastanawiasz się nad samym sobą, nad tym, jak będzie Ci się pracowało w zespole z Twoim byłym terapeutą.

Czyje dobro może być zagrożone?

Instytucji, pracowników poradni

Spadek opinii może skutkować zmniejszeniem ilości pacjentów, w dalszej perspektywie nawet utratą lub zmniejszeniem kontraktu z NFZ.

Grupy terapeutów psychoanalitycznych

W myśl powstawania stereotypów, opinię nt. konkretnej grupy osób wyrabia się np. na podstawie swoich doświadczeń z jednym/ kilkoma osobami z nich.

 Innych klientów tego terapeuty

Brak refleksji nad swoim sposobem pracy, przekraczaniem granic postępowania etycznego, powtarzanie zachowań nadużywających klientów przez terapeutę w połączeniu z często zaniżoną możliwością obróbki poznawczej zaistniałych zdarzeń przez klientów (terapeuta jako autorytet, przeniesienie, często niepełne badanie rzeczywistości społecznej, zaburzenia emocjonalne i in.) może skutkować pogłębieniem zaburzeń, a także stwarzać sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu klientów.

Terapeuty

Brak reakcji może skutkować utrwaleniem niewłaściwych postaw terapeuty, co może zagrażać jego opinii. Zgłoszenie go do Komisji może skończyć się usunięciem z listy członków PTPP oraz zaszkodzić jego opinii w środowisku psychologów.

Kontekst kodeksowy problemu:

KODEKS ETYCZNY Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychoanalitycznej

1.      Psychoterapeuta psychoanalityczny, którego Zarząd Towarzystwa uzna winnym naruszenia niniejszego Kodeksu, może być skreślony z listy członków, jego członkostwo może zostać zawieszone lub może on utrzymać upomnienie.

 H. Psychoterapeuta psychoanalityczny powinien dążyć do tego, by zakończenie leczenia odbywało się za obopólną zgodą terapeuty i pacjenta. Jeżeli jednak psychoterapeuta psychoanalityczny podejmuje decyzję o przerwaniu kuracji, powinien na prośbę pacjenta poinformować go o alternatywnych formach leczenia. (…).

I. (…) Niedopuszczalne są jakiekolwiek wspólne przedsięwzięcia czy interesy z pacjentem.

KODEKS ZASAD ETYCZNYCH PSYCHOTERAPEUTY

  Zasada 2.e: Psychoterapeuta ma świadomość, że osobiste problemy i konflikty mogą przeszkadzać w jego efektywnej pracy. W związku z tym powstrzymuje się od podejmowania jakiegokolwiek działania w tych sytuacjach, w których jego osobiste problemy prowadziłyby do nieadekwatnych zachowań bądź szkody. W momencie uświadomienia sobie osobistych problemów, szuka kompetentnego profesjonalnego wsparcia, aby określić, czy powinien zawiesić, zakończyć lub ograniczyć zakres działalności zawodowej.

Zasada 5.a: Psychoterapeuta powinien być stale świadomy własnych potrzeb i swego potencjalnego wpływu na klientów, studentów, osoby szkolące się oraz podwładnych. Nie może wykorzystywać zaufania i zależności tych osób. Powinien unikać takich relacji, które mogłyby zmniejszyć jego zdolność do profesjonalnego osądu oraz przyczynić się do wzrostu ryzyka wykorzystania tych osób. W procesie terapii psychoterapeuta przestrzega reguł stosowanego podejścia i nie angażuje się w inną relację niż terapeutyczna. (…).

Zasada 5.e: Psychoterapeuta kończy relację terapeutyczną, kiedy (1) został osiągnięty cel terapii, nastąpiła satysfakcjonująca poprawa stanu klienta, (2) klient nie korzysta z relacji terapeutycznej lub kontynuowanie terapii mogłoby przynieść mu szkodę, (3) klient prosi o to.

Zasada 6.e: Kiedy psychoterapeuta dowie się o naruszeniu zasad etycznych przez innego

psychoterapeutę, zobowiązany jest, stając w obronie klienta oraz reputacji zawodu, zwrócić uwagę danego psychoterapeuty na niestosowność jego zachowania, a w przypadku, kiedy uchybienie ma poważną naturę, podzielić się tą wiedzą z przewodniczącym komisji etyki (Kwestia do regulacji w przepisach wykonawczych). Jeżeli oprócz norm etycznych zostało naruszone prawo, psychoterapeuta ma obowiązek powiadomić o tym odpowiednie instytucje.

Źródło wiedzy o naruszeniu prawa objęte jest bezwzględną dyskrecją.

 EFPA – Meta-Kodeks Etyczny

3.2.5. Niezdolność

Obowiązek zaprzestania praktyki, jeżeli zdolność osądu zostaje nadwątlona, także przez problem natury o charakterze przejściowym.

3.3.4. Ciągłość opieki

a. Poczuwanie się do odpowiedzialności za niezbędną ciągłość opieki zawodowej nad klientami, w tym za współpracę z innymi specjalistami, i za podjęcie odpowiednich działań, kiedy zachodzi konieczność zawieszenia lub zakończenia swojego zaangażowania.

  3.4.4. Konflikt interesów i wykorzystanie

b. Zakaz wykorzystywania kontaktu zawodowego do przyszłych osobistych, religijnych, politycznych lub ideologicznych interesów.

 Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa PTP

  Naczelną wartością dla psychologa jest dobro drugiego człowieka. 

8. Psycholog powstrzymuje się od wykonywania czynności zawodowych, jeżeli okoliczności zewnętrzne lub jego własny aktualny stan fizyczny czy psychiczny są tego rodzaju, że mogą istotnie obniżyć poziom wykonywanej pracy lub zakłócić bezstronność osądu zawodowego.

10. Psycholog nie jest obojętny na odstępstwa od zasad etyki zawodowej ze strony innych psychologów. Stwierdzając nieetyczne postępowanie kolegi w sprawach zawodowych lub dowiadując się o takim zachowaniu, psycholog stara się przekonać go o niewłaściwości jego czynów, korzystając gdy trzeba, z pomocy innych kolegów. Jeśli taka interwencja okazuje się nieskuteczna, psycholog zgłasza sprawę do zarządu oddziału PTP, który określa dalszy sposób jej załatwienia.

21. (…) Psycholog unika postępowania stwarzającego ryzyko zagrożenia wartości cenionych przez klienta a także okazji do błędnej interpretacji podawanych informacji. W wypadkach wątpliwych psycholog upewnia się, czy informacje zostały właściwie zrozumiane.

26. Psycholog zachowuje wrażliwość etyczną, nie unika rozstrzygania konfliktów moralnych, lecz stara się je dostrzegać, dokładnie rozważa sytuację i podejmuje decyzje kierując się własnym rozeznaniem, w oparciu o naczelne wartości etyczne swojego zawodu. Nawet nie akceptując postępowania osoby, psycholog powinien starać się jej pomóc.

 Kodeks Karny

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Jakie są potencjalne rozwiązanie dylematu oraz ich możliwe konsekwencje?

1.  Nic nie robisz.
Skutkiem tego kolejni klienci będą mieli negatywne doświadczenia. Terapeuta nie otrzyma szansy na zmianę zachowania. Ty pozostaniesz z ambiwalentnymi uczuciami oraz być może w jakiejś części w poczuciu krzywdy. Może Cię także dręczyć poczucie winy/ poczucie odpowiedzialności związane ze świadomością niewłaściwego zachowania terapeuty wobec kolejnych klientów. Istnieje prawdopodobieństwo, że ten temat będzie do Ciebie wracał. Możliwy jest scenariusz, że jeśli terapeuta przejawi takie zachowanie wobec osoby w szczególnym momencie jej życia i będzie np. podatna na krytykę, obniżanie jej poczucia siebie, wydarzy się coś bardziej tragicznego poza zwątpieniem w siebie i sens terapii.

2 . Podejmujesz drugą próbę rozmowy z terapeutą.
Decydując się na konfrontacje, ryzykujesz odrzucenie Twojej perspektywy minionych zdarzeń oraz ich zracjonalizowanie. Doświadczyłeś go jako osobę szczególnie wrażliwą na swój wizerunek i raczej niedopuszczającą słów krytyki na swój temat. Nic się nie zmienia (patrz pkt. 1)

3.   Podejmujesz próbę rozmowy z przełożonym, ew. rozważasz opcję zebrania całego zespołu.
Pamiętaj, że jesteś osobą u progu przygody życia z psychologią (nie masz doświadczenia, autorytetu), występujesz w podwójnej roli: członka zespołu, ale także byłego pacjenta terapeuty, o którym chcesz rozmawiać (dla zespołu mogą być niejasne Twoje motywy). To może być bardzo trudne doświadczenie emocjonalne, może także wpłynąć na to, jak dalej będziesz postrzegany przez zespół. Nie znasz ludzi i nie wiesz, czego możesz się spodziewać. Oni nie mają takich doświadczeń ze strony terapeuty, więc łatwiej może im przyjść naturalna reakcja, czyli oddalenie od siebie konieczności rozwiązania tego dylematu.

4.   Zgłaszasz sytuację do Komisji Etyki.

Masz tu zagwarantowaną absolutną anonimowość. Jednak masz też świadomość, że w wypadku uznania naruszenia Kodeksu, terapeuta może mieć złamane życie, a z Twojej wiedzy na jego temat (od niego samego, ze znajomości psychologii funkcjonowania człowieka) wynika, że prawdopodobnie jest w kryzysie trwającym już dłuższy czas i to może być ta sytuacja, która psychicznie ostatecznie go pogrąży.

Co należy wziąć pod uwagę, podejmując decyzję? 

1. Ryzyko negatywnego wpłynięcia na kolejnych klientów przez terapeutę.
2. Dobro terapeuty + to, jak właściwie należy je rozumieć – oraz ew. czy to akurat Ty jesteś osobą, która powinna przedsięwziąć kroki, żeby np. ostatecznie zmobilizować terapeutę do szeroko podjętej zmiany.
3. Odpowiedzialność, spoczywającą na Tobie, związaną z jednej strony z nie zrobieniem niczego, z drugiej z podjęciem zdecydowanych kroków. Każda decyzja będzie obarczona ryzykiem trudnych konsekwencji dla jednej ze stron oraz Ciebie.
4. Twoją przyszłość, ale też to, czy fakt, że poszukasz sobie stażu w innej placówce, rozwiąże temat.

 Zapraszam do dyskusji

Anna Taraszewska