Dylemat wlasny: "Nauczycielka"

Opis dylematu:

Jesteś psychoterapeutą z wieloletnim stażem. Pracujesz w swoim prywatnym gabinecie. Od kilku miesięcy spotykałeś się na sesjach terapeutycznych z trzydziestopięcioletnią Katarzyną pracując z nią w nurcie poznawczo-behawioralnym. Jej wizyty spowodowane były nieumiejętnością radzenia sobie z negatywnymi emocjami - szybko się irytuje, zdarzają jej się wybuchy złości, podczas których najczęściej krzyczy na innych. Pracowaliście na początku metodą dialogu sokratejskiego,   za pomocą którego próbowałeś rozpoznać przekonania kluczowe, które prowadzą do wytwarzania się myśli automatycznych, w rezultacie których pacjentka odczuwa napady złości. Katarzyna ostatnio osiągnęła dosyć dużą poprawę, sama zaczynała zauważać, w jakich sytuacjach pojawia się nadmierna złość i zaczęła stosować funkcjonalne sposoby radzenia sobie z takimi doświadczeniami. Uważałeś, że niedługo terapia dobiegnie końca. Klientka poinformowała Cię jednak wtedy, że otrzymała propozycję nowej pracy i rezygnuje z terapii. Nie byłeś przekonany, że to dobre rozwiązanie. Właśnie wchodzisz na pierwsze spotkanie z nową wychowawczynią swojego syna, który jest w drugiej klasie szkoły podstawowej, gdyż poprzednia odeszła na urlop macierzyński. Wchodzisz do sali i rozpoznajesz Katarzynę.

Na czym polega dylemat?

Dylemat, z którym boryka się terapeuta, to sytuacja podwójnej relacji, jaka wytworzyła się pomiędzy nim, a Katarzyną. Zarówno bez winy terapeuty, jak i jego byłej klientki, łączy ich obecnie nie tylko relacja profesjonalna, ale i pozaprofesjonalna. Psycholog znajduje się w sytuacji, gdzie w stosunku do swojej byłej klientki pełni teraz także rolę opiekuna dziecka, którego Katarzyna jest wychowawczynią. Może to powodować niezręczną sytuację, w której naruszone zostały jasne granice rozdzielające życie prywatne od zawodowego (zarówno dla psychologa, jak i pacjentki). Terapeuta posiada o pacjentce informacje, które powierzyła mu ona w ramach relacji terapeutycznej, chronionej tajemnicą zawodową. Dylematem, który może go zajmować, jest to, czy pozostawić dziecko w klasie, w której wychowawcą jest jego była pacjentka, czy też przenieść syna do innej klasy, by uniknąć pozaprofesjonalnej relacji z Katarzyną.

Czyje dobro może być zagrożone?

Klientki: Katarzyna udała się do terapeuty, by rozwiązać swoje problemy. Zawierzyła mu trudności spotykające ją w jej życiu w ramach profesjonalnej relacji terapeuta-klient.  Jest to relacja bardzo specyficzna i intymna, spotkania z byłym terapeutą na innym gruncie mogą budzić w pacjentce poczucie winy ze względu przedwcześnie zerwanej terapii. W sytuacji, w której Katarzyna spotyka swojego byłego terapeutę w miejscu jej pracy, może się ona czuć zagrożona ujawnieniem tych treści (wie ona o tajemnicy zawodowej, ale może obawiać się, że terapeuta uzna że jej wybuchy złości zagrażają bezpieczeństwu dzieci) . Świadomość tego, że jeden z rodziców był z nią wcześniej w relacji, w której ona była pacjentem, może doprowadzać u niej do poczucia skrępowania. Może być jej trudno rozmawiać indywidualnie z rodzicem o zachowaniu jego dziecka w szkole, wiedząc, że osoba ta wie o jej problemach, która prowadziła ich leczenie. Istnieje prawdopodobieństwo, że wpłynie to na mniej profesjonalne wykonywanie jej pracy - nieświadome skupianie się na dziecku terapeuty lub wręcz przeciwnie, odrzucanie go, przykładowo by unikać bezpośredniego kontaktu ze swoim byłym terapeutą, które skojarzone będzie prawdopodobnie ze stresem.

Terapeuty: Terapeuta w sytuacji, w której z pozycji byłego psychologa nagle przechodzi też do pozycji ojca dziecka, którego Katarzyna jest wychowawczynią, może tracić obiektywizm w swojej ocenie. Wszelkie informacje, jakie będą mu przekazywane przez syna (na przykład że wychowawczyni się na niego zdenerwowała, bo nie odrobił pracy domowej) mogą być odbierane subiektywnie - może łączyć je z informacjami, które pozyskał na sesjach i zastanawiać się, czy to nie nawracające wybuchy złości, które będą odbijać się na dzieciach. Terapeuta może też czuć, że postępuje nieetycznie w stosunku do innych rodziców, nie mogąc ich poinformować o wybuchach złości nowej wychowawczyni w klasie.

Syna terapeuty: Syn terapeuty poprzez podwójną relację wytworzoną między ojcem, a wychowawczynią (o której nie wie) również może ucierpieć. Istnieje szansa, że nauczycielka nie będzie podchodzić do niego obiektywnie - może go nadmiernie faworyzować bądź też unikać, by nie stawiać się w sytuacji konieczności rozmowy indywidualnej z opiekunem. Ewentualne przeniesienie go do innej klasy może być dla niego niezrozumiałe, ale też wpłynąć na jego rozwój emocjonalny. Zmieni się jego otoczeni, koledzy, może on odczuwać poczucie niesprawiedliwości, a  także lęk i stres związane z nową sytuacją. 

Kontekst kodeksowy problemu:

Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego:

3. Przyjmując określoną postawę wobec norm moralnych i obyczajowych w życiu prywatnym psycholog zdaje sobie sprawę, że jego decyzje w sprawach osobistych mogą wpływać na jakość jego czynności zawodowych (…). - terapeuta musi pamiętać, że jego decyzje w sprawie zerwania albo podtrzymania podwójnej relacji z Katarzyną mogą wpływać na sposób wykonywania przez niego pracy (np. rozkojarzenie ze względu na zastanawianie się, czy problemy Katarzyny ujawniają się w kontakcie z jego synem w klasie  w przypadku niezmienienia przez niego klasy).

25. Psycholog zachowuje wrażliwość etyczną, nie unika rozstrzygania konfliktów moralnych, lecz stara się je dostrzegać, dokładnie rozważa sytuację i podejmuje decyzje kierując się własnym rozeznaniem, w oparciu o naczelne wartości etyczne swojego zawodu(…). - Pozostanie vs zerwanie podwójnej relacji bez wątpienia jest konfliktem moralnym, z jakim spotkać się może terapeuta. Wykorzystując swoją wrażliwość etyczną musi on podjąć w tej kwestii decyzję skłaniając się ku jednemu z rozwiązań. 

Kodeks etyki zawodowej psychoterapeuty Polskiej Federacji Psychoterapii:

§ 10 pkt.1.Psychoterapeuta stara się pozostawać wyłącznie w relacji zawodowej z pacjentem podczas procesu psychoterapii. - w tej sytuacji w przypadku pozostawienie syna w klasie, w której Katarzyna jest wychowawczynią, terapeuta pozostaje z nią w innej relacji niż zawodowa.

Kodeks Etyczny Psychoterapeuty Centrum Terapii Poznawczo- Behawioralnej:

13.1. Specyfika procesu terapeutycznego może wiązać się z koniecznością funkcjonowania w różnych społecznych sytuacjach; konieczne jest (…) unikanie podwójnych relacji. - w obecnej sytuacji terapeuta z wychowawczynią syna, a byłą klientką, pozostają w sytuacji podwójnej relacji. Z jednej strony jest to relacja pomiędzy byłym terapeutą, a byłą klientką, zaś z drugiej - pomiędzy wychowawczynią klasy, a ojcem jedno z dzieci. Samo pełnienie kilku ról w relacji z odbiorcą usługi nie jest nieetyczne, natomiast może ona budzić pewne wątpliwości pod tym względem. Samo zaistnienie takiej sytuacji prawdopodobnie nie pozostawia obojętnym ani terapeuty, ani Katarzyny. Terapeuta poprzez posiadane informacje może tracić obiektywny ogląd sytuacji. Katarzyna zaś może czuć się skrępowana tym, że rodzic jednego z dzieci prowadził jej terapie i posiada o niej wiedzę, jakiej prawdopodobnie nie ma nikt inny (a na pewno nie mogłaby się spodziewać, że będzie ją miał któryś z rodziców dzieci z jej nowej klasy).

Potencjalne rozwiązania dylematu:

1. Pozostawienie syna w klasie - to sytuacja, w której terapeuta decyduje, że zmiana klasy jego dziecka nie będzie dobrym rozwiązaniem. W wyniku takiego wyboru Katarzyna i jej były terapeuta pozostają w sytuacji łączących ich podwójnych relacji. Zarówno terapeuta, jak i jego była pacjentka mogą odczuwać skrępowanie, czuć się nieswojo a spotkaniach rodziców z nauczycielką, a tym bardziej w trakcie konsultacji indywidualnych. Katarzyna może czuć się w pewien sposób „obserwowana”, zestresowana, co może wpływać na jakość wykonywanej przez niej pracy. Terapeuta z jednej strony może czuć nieetyczność podtrzymywania podwójnej relacji, z drugiej zaś strony kierować się może dobrem syna. Jego dziecko w wypadku takiego rozwiązania pozostaje w starej klasie, ma tych samych kolegów, a jego rozwój emocjonalny pozostaje nienaruszony.
2. Przeniesienie syna do innej klasy - w takim przypadku, oddalony zostaje temat podwójnych relacji. Zakładamy, że terapeuta wybiera taką klasę, w której jego była pacjentka nie naucza żadnego przedmiotu. W tej sytuacji terapeuta wybiera etyczne zerwanie podwójnej relacji, zaś Katarzyna pozbawiona zostaje stresu współpracy na polu zawodowym z jej byłym psychologiem. W przypadku takiej decyzji cierpi dziecko terapeuty, które zostaje przeniesione do nowego środowiska i otoczone zostanie innymi dziećmi. Może to wpłynąć na zawarte przyjaźnie, wywołać u syna terapeuty poczucie stresu, a także izolacji. Cała ta sytuacja może negatywnie wpłynąć na jego rozwój emocjonalny, gdyż zostanie on wyrwany ze znajomego mu otoczenia i bliskich relacji. 

Co należy wziąć pod uwagę podejmując decyzję?

1. dobro syna terapeuty - rozważyć należy, jakie będą skutki każdej z decyzji dla niego i jakie mogą wyrządzić szkody, biorąc pod uwagę jego młody wiek i etap rozwojowy.
2. etykę zawodu psychologa - czy podtrzymywanie podwójnej relacji przez terapeutę jest etyczne? 
3. dobro Katarzyny - na uwadze trzeba mieć fakt, jak bardzo niezręczna jest sytuacja współpracowania ze swoim byłym psychologiem. Czy Katarzyna będzie potrafiła odnaleźć się i sprawić, by to doświadczenie nie miało wpływu na jej aktualną pracę?

Zapraszam do dyskusji.

Karolina Pudełko